سیستم ذهن انسان در برخورد با مسائل اطراف و تصمیم‌گیری‌های مختلف از دو نوع تفکر سریع و کند استفاده می‌کند. دنیل کانمن در کتاب تفکر سریع و کند خود درباره این دو سیستم فکری تحقیقات و مطالعات زیادی انجام داده است. در این مطلب به معرفی کتاب کانمن می‌پردازیم.
اساس تفکر دو سیستمی
چند لحظه به تصویر این زن نگاه کنید:
احتمالاً ذهنتان در لحظه‌ای که متوجه موهای مشکی این زن شد عصبانی بودنش را نیز تشخیص داده است. حتی ممکن است احتمال بدهید که این زن قرار است کلمات ناخوشایندی را به زبان بیاورد.
حالا نگاهی به این مسئله بیندازید: ۲۴ × ۱۷
با دیدن این مسئله در لحظه متوجه شدید که این یک مسئله ریاضی ضرب است و برای حل آن یا به قلم و کاغذ احتیاج دارید و یا می‌توانید به طور ذهنی آن را حل کنید.
تصویر اول و چیزهایی که به ذهنتان خطور کرد نمونه‌ای از «تفکر سریع» در شما بود. اما لحظاتی که در حال محاسبۀ مسئلۀ دوم بودید، داشتید «تفکر کند» را تجربه می‌کردید.
سیستم ۱ و سیستم ۲: تفکر سریع و کند
چندین دهه است که روانشناس‌های مختلف در حال بررسی این دو نوع تفکری هستند که شما در همین لحظه تجربه کردید و آنها را سیستم ۱ و سیستم ۲ نام‌گذاری کرده‌اند. اما این دو سیستم تفکر به چه معنا هستند؟
سیستم ۱ یا تفکر سریع، ناخودآگاه، خودکار و بدون نیاز به تلاش کردن ذهن است و تقریباً ۹۸٪ از کل فکر کردن ما از این طریق انجام می‌شود. این سیستم که سیستمی شهودی است تأثیر بیشتری بر شما دارد تا تجربه‌هایتان. سیستم شهودی همان عاملی است که مخفیانه بسیاری از انتخاب‌ها و قضاوت‌های شما را می‌سازد.
سیستم ۲ یا تفکر کند، ارادی و آگاهانه است و به تلاش نیاز دارد. تقریباً ۲٪ از کل فکر کردن ما از طریق این سیستم صورت می‌گیرد. بیشتر نوشته‌های این کتاب راجع‌به عملکرد سیستم ۱ و تأثیر متقابل آن بر سیستم ۲ است.
نمونه‌هایی از تفکر سیستم ۱ و ۲
اینجا به چند نمونه از فعالیت‌های خودکاری اشاره می‌شود که به سیستم ۱ نسبت داده می‌شود. این فعالیت‌ها به ترتیب از ساده به پیچیده مرتب شده‌اند:
- تشخیص این که یک جسم از جسم دیگری نسبت به ما دورتر است.
- برگشتن به سمت یک صدای ناگهانی.
- کامل کردن عبارت «نان و …»
- در هم کشیدن چهره هنگام مشاهدۀ تصویری هولناک.
- تشخیص خصومت و دشمنی شخص از روی صدای او.
- آگاهی از جواب ۲ + ۲.
- خواندن کلمه‌هایی که روی بیلبوردهای بزرگ نوشته شده‌اند.
- رانندگی در جادۀ خلوت.
- یافتن حرکتی قوی در شطرنج (اگر استاد شطرنج باشید).
- درک جمالت ساده.
- تشخیص این که «ذات فروتن و پاکی که به جزئیات علاقه‌مند است» به یک کلیشۀ شغلی شباهت دارد.
عملکردهای بسیار متنوع سیستم ۲ یک ویژگی مشترک دارند: این عملکردها نیازمند توجه هستند و اگر توجه‌مان از آن موضوع برداشته شود، دچار اختلال می‌شوند. موارد زیر چند نمونه از فعالیت‌های سیستم ۲ است:
- تمرکز برای شنیدن صدای شلیک آغاز مسابقه
- توجه به دلقک‌های سیرک
- تمرکز روی صدای یک شخص خاص در یک اتاق شلوغ و پرسروصدا
- جست‌وجوی زنی با موهای سفید
- جست‌وجوی حافظه برای تشخیص یک صدای غافلگیرکننده
- پیاده‌روی با سرعتی بیشتر از حد معمول
- کنترل رفتار خود در یک موقعیت اجتماعی
- شمردن حرف الف در متن یک صفحه‌ای
- دادن شماره تلفن خود به دیگری
- پارک کردن خودرو در یک جای تنگ (برای بیشتر افراد به جز کارگران پارکینگ‌ها)
- مقایسۀ کلی دو ماشین لباس‌شویی متفاوت
- پر کردن فرم مالیات
- بررسی اعتبار یک استدلال منطقی پیچیده
سفری ذهنی به روایت دنیل کانمن
دنیل کانمن در کتاب تفکر سریع و کند تعامل بین این دو سیستم را بررسی می‌کند. البته تمرکز کانمن به سیستم ۱ معطوف شده است. سیستمی که گاهی سوگیری‌ها و خطاهای نظام‌مندی دارد.
این کتاب شما را به سفر جذاب ذهن می‌برد و تضاد بین این دو سیستم در مغزتان، نحوۀ تاثیرگذاری این سیستم‌ها بر تصمیم‌گیری و قضاوت شما و راه‌هایی برای جلوگیری از اشتباهات فکری را به شما نشان خواهد داد.
برای مطالعهٔ بیشتر درباره کتاب تفکر سریع و کند و خرید آن اینجا کلیک کنید.
