اولین رویداد حضوری نشر نوین، ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ برای کتاب محتوم برگزار شد. کتاب محتوم نوشتۀ رابرت ساپولسکی است که توسط عباس سیدین، میزبان پادکست پرسه، ترجمه شده است. در این رویداد عباس سیدین، مترجم کتاب و پوریا بحیرایی، پزشک، پژوهشگر علوم اعصاب و میزبان پادکست کندل، سخنرانی کردند. این رویداد ساعت ۱۹ در دفتر نشر چشمۀ مرکزی برگزار شد.
هدف از برگزاری جشن امضای کتاب محتوم، گفتگو در مورد ارادۀ آزاد، نگاهی به آثار ساپولسکی، بررسی ترجمۀ کتاب و سایر نکات مربوط به آن بود. در این مقاله گزارشی از آنچه در جشن امضای کتاب محتوم ساپولسکی گذشت به مخاطبین نشر نوین ارائه میدهیم.
گزارش جشن امضای کتاب محتوم
از زمانی که علوم اعصاب (Neuroscience) جایگاهش را در بین دانشهای مختلف تثبیت کرد، صحبت از ارادۀ آزاد همیشه بخشی از موضوعات اصلی گفتگوی این افراد بوده است. همچنین در طول تاریخ آزمایشات متعددی برای بررسی این موضوع انجام شده است و دانشمندان مختلفی به این موضوع پرداختهاند.
یکی از دانشمندان مطرح که به بررسی موضوع Free Will یا ارادۀ آزاد پرداخته است رابرت ساپولسکی است. از آنجایی که ساپولسکی در زمینۀ علوم رفتاری نیز فعالیت دارد، دیدگاهها و تحقیقات او در این مورد اهمیت بسیاری دارد.
ساپولسکی در آخرین کتاب خود با نام محتوم (Determined: Life Without Free Will) از ارادۀ آزاد میگوید و معتقد است هر تصمیمی که میگیریم از ارادۀ ما ناشی نمیشود بلکه به مجموعهای پیچیده از عوامل زیستی و فرهنگی مرتبط است که هیچکس بر روی آن کنترل ندارد. قبل از اینکه تصمیم بگیرید، مغز شما این کار را انجام داده است.
توضیحی در مورد کتاب محتوم
رابرت ساپولسکی در کتاب محتوم به ارادۀ آزاد و این موضوع میپردازد که آیا انسانها واقعا میتوانند نیتها و تصمیمات خود را کنترل کنند؟ او با تکیه بر دههها تحقیق در زمینه علوم اعصاب، زیستشناسی رفتاری، روانشناسی و ژنتیک موضوع ارادۀ آزاد انسانها را به چالش میکشد. ساپولسکی استدلال میکند که ما چیزی نیستیم جز برآیند تصادفهای زیستشناختی و محیطی که خارج از کنترل ما هستند و آنها بودهاند که ما را تبدیل به چیزی کردهاند که الان هستیم.
ساپولسکی در کتاب محتوم نشان میدهد که چطور ژنها، تغییرات و فعالیتهای مغزی، هورمونها، تجربیات دوران کودکی، محیط اجتماعی، فرهنگ و اجدادمان در تعیین رفتارها و تصمیمات ما نقش دارند. او معتقد است این عوامل طوری در هم تنیدهاند که آزادی انتخاب واقعی انسان را به چالش میکشد. به عبارتی هر تصمیمی که میگیریم و هر کاری که انجام میدهیم، نتیجۀ تعامل پیچیدهای از عوامل بیولوژیکی و محیطی است که در نهایت تعیین میکنند که چگونه عمل کنیم.
صحبتهای عباس سیدین در مورد کتاب محتوم
در نیمۀ اول رویداد عباس سیدین، مترجم کتاب با صحبت در مورد رابرت ساپولسکی، رویداد را آغاز کرد و توضیحاتی در مورد تحصیلات، تحقیقات و پژوهشها و کتابهای او صحبت کرد. او ابتدا از سیر آثار ساپولسکی گفت. از نظر سیدین، ساپولسکی تلاش زیادی برای ترویج علم کرده است.
سیدین در ادامه توضیح داد که چرا کتاب محتوم تکمیلکنندۀ کتاب رفتار است. کتاب رفتار حاصل جمعآوری آزمایشات مختلف و چندین کتاب بوده است و کتاب محتوم نتیجۀ و ادامهای منطقی از کتاب رفتار است. در کتاب رفتار ما با علل مختلف و لایهای رفتار آشنا میشویم. در دو فصل از کتاب محتوم هم در مورد این علتهای رفتاری میخوانیم. ساپولسکی در کتاب رفتار و دو فصل ز کتاب محتوم توضیح میدهید که عوامل مختلف چه پیامد و اثری بر رفتار ما دارند. نتیجۀ این صحبتها نقض وجود ارادۀ آزاد توسط رابرت ساپولسکی است.
علاوه بر این مواردی که مربوط به رفتار است، ساپولسکی با استفاده از علوم و تئوریهای دیگر مثل نظریه آشوب، پیچیدگی ظاهرشونده، عدم تعین کوانتومی و امور تصادفی سعی در رد آزادی اراده دارد. پیشنهاد میکنیم برای مطالعۀ فهرست کامل مطالب کتاب به صفحه کتاب محتوم مراجعه کنید.
در ادامه سیدین از قلم و سبک نوشتاری رابرت ساپولسکی گفت. عباس سیدین گفت: “یکی از ویژگیهای رابرت ساپولسکی این است که مخاطبانش را طیفی گسترده در نظر میگیرد و تمام تلاش خود را میکند که با زبانی ساده علم خودش را به مخاطب خود برساند. او این کار را با زبان ساده و روشن و گاهی با استفاده از شوخی و طنز انجام میدهد کاری که در کتاب محتوم هم انجام داده است”.
سیدین به مصاحبههای مختلف ساپولسکی در پادکستها و دورههای آموزشی او اشاره کرد. یکی از این دورهها، دوره زیست شناسی رفتاری از دانشگاه استنفورد است که میتوانید آن را در یوتیوب مشاهده کنید.
در آخر نیز عباس سیدین روند ترجمۀ این کتاب را توضیح داد. او در مورد ترجمۀ اسم کتاب از Determined به محتوم نیز نکاتی ارائه کرد. عباس سیدین به عناوین پیشنهادی دیگر این کتاب مثل تعیینشده و مقدر نیز اشاره کرد و در مورد انتخاب نهایی محتوم توضیحاتی داد. عباس سیدین در مورد ترجمۀ این کتاب گفت: “ساپولسکی در کتابهایش به زبان روشن با مخاطبان خود صحبت میکند. امیدوارم من به عنوان مترجم تلاشهای او را ادامه داده و توانسته باشم ترجمۀ قابل خواندنی از این کتاب به مخاطبان فارسی ارائه دهم.”
صحبتهای پوریا بحیرایی در مورد کتاب محتوم
پوریا بحیرایی، پزشک، پژوهشگر علوم اعصاب و میزبان پادکست کندل یکی دیگر از سخنرانان این رویداد بود که از دید پزشکی و نوروساینس نکاتی را در مورد اردۀ آزاد بیان کرد. بحیرایی گفت: “رابرت ساپولسکی به جریان فکریای تعلق دارد که من فکر میکنم همان خط فکری غالب بر نوروساینس است. خط فکریای که عوامل و شرایط را تکعاملی و هیجانی نمیبیند.”
به عقیدۀ بحیرایی، ساپولسکی مفهوم انتخاب و آزادی در انتخاب را به شکلی دیگر میبیند؛ با این فرض که ما حین تصمیمگیری با یک سیستم پیچیده درگیریم که شامل مجموعهای از علل محیطی، زیستشناختی، فرهنگی و … است. ویژگی اصلی این سیستم پیچیده پیشبینیناپذیری است. به نقل از دنیل دنت ما یک افق شناختی داریم که نمیتوانیم بیشتر از آن را ببینیم. اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد از نظر ساپولسکی محتوم است.
پایان رویداد با پرسش حاضرین در جشن امضای کتاب محتوم
در نیمۀ دوم رویداد حاضرین نظرات و سوالات خود را در مورد موضوعات کتاب، نکات ترجمه، ارادۀ آزاد و … بیان کرده و جوابهای خود را از سخنرانان دریافت کردند. در انتها نیز مخاطبان برای امضای کتاب خود توسط مترجم به صف شدند و با مهمانان به گپوگفت پرداختند. این رویداد، اولین رویداد حضوری نشر نوین بود. امیدواریم در آینده نیز بتوانیم میزبان شما عزیزان باشیم.