ببخشید ولی نه

خلاصه کتاب ببخشید ولی نه

همهٔ ما تجربهٔ قرار گرفتن در موقعیت‌هایی را داشته‌ایم که شاهد اجحاف یا ناعدالتی‌ای بوده‌ایم و می‌خواستیم حرفی بزنیم یا اعتراضی بکنیم، اما نتوانسته‌ایم. موقعیت‌هایی که کسی از ما درخواستی کرده و ما با آن درخواست مشکل داشته‌ایم، اما به دلایل مختلف نتوانستیم درخواست آن فرد را رد کنیم و بگوییم «ببخشید ولی نه».

موقعیت‌هایی که به‌وضوح چیزی برخلاف میل‌مان بوده اما از شرم یا از ترس قضاوت شدن یا متفاوت به نظر رسیدن سکوت کرده‌ایم و با جمع همراه شده‌ایم. این‌ها موقعیت‌هایی است که چیزی در درونمان فریاد می‌زده: «من نمی‌خواهم زیر بار این درخواست بروم»، «نمی‌خواهم چشمم را روی این اجحاف یا بی‌عدالتی ببندم»، «نمی‌خواهم سکوت کنم» یا اینکه: «می‌خواهم با صدای بلند حرفم را بزنم»، «می‌خواهم راحت عقیدهٔ مخالفم را بیان کنم»، «می‌خواهم بدون دستپاچگی بگویم: نه»، اما این فریادها را در درون سرکوب کرده‌ایم و دقیقاً برعکس میل و خواست درونی‌مان عمل کردیم.

کتاب ببخشید ولی نه دربارهٔ این است که چگونه:

۱. این فریاد یا ندای درونی را بشنویم

۲. چگونه ارزش‌های شخصی و عمیق‌مان را بشناسیم

۳. و چگونه وقتی تحت فشاریم تا عملی برخلاف این ندای درونی یا این ارزش‌ها انجام دهیم، خود را از این فشار آزاد کنیم و آن‌گونه عمل کنیم که با خواست و ارزش‌های درونی‌مان هماهنگی دارد

کتاب ببخشید ولی نه از سونیتا سا راهنمایی است برای اینکه تبدیل به آدمی بشویم که ارزش‌های خودش را «ساخته» است، آن‌ها را می‌شناسد و در هر موقعیتی از زندگی می‌داند چه چیزی همسو با این ارزش‌هاست و چه چیزی با این ارزش‌ها تلاقی دارد.

در نتیجه انتخاب‌های این فرد آگاهانه و سنجیده است. چنین فردی نه تحت تأثیر چهره‌های پرنفوذ و مقتدر قرار می‌گیرد و نه تحت فشار گروه – و صرفاً از سر همراهی و تبعیت از جمع – دست به کارهای جوگیرانه می‌زند. چرا؟ چون ارزش‌های محکمی دارد که آن‌ها را در عرصه‌های مختلف زندگی آزموده است. هر تصمیمِ او از غربالِ این ارزش‌ها عبور می‌کند. در نتیجه تصمیمات او اصالت دارد.

آیا نافرمانی و سرپیچی هم معنی هستند؟

این کتاب در خصوص یادیگری نافرمانی و چگونگی زندگی‌کردن براساس ارزش‌هایمان است و به ما می‌آموزد در موقعیتی که به‌شدت مخالف اصول ماست چگونه از هم‌دست شدن با دیگران پرهیز کنیم.

این کتاب به ما معنای بله‌گفتن، نه گفتن و آنچه در لحظهٔ‌حساس انتخاب میان این دو رخ می‌دهد را به ما می‌آموزد.

از نگاه سونیتا سا، نویسندهٔ کتاب ببخشید ولی نه، وقتی بیشتر مردم کلمهٔ «نافرمانی» را می‌شنوند، به سرپیچی فکر می‌کنند.

فرهنگ لغت آکسفورد نافرمانی را «مقاومت شجاعانه یا آشکار» و سرپیچی را «خودداری از اطاعت» و «عمل کردن از روی نافرمانی»‌ تعریف می‌کند.

اما نویسنده تعریف جدیدی از نافرمانی پیشنهاد می‌کند. تعریفی که به عاملیت فردی و اقدامات سنجیدهٔ ما احترام می‌گذارد. نافرمانی یعنی عمل کردن براساس ارزش‌های واقعی‌تان، زمانی که برای انجام‌دادن کاری خلاف این ارزش‌ها زیرفشار هستید. به نظر ساده می‌رسد؛ اما همان‌طور که سال‌ها تحقیق تایید می‌کند،‌گفتنش بسیار آسان‌تر از انجام‌دادنش است.

بسیاری از ما به اینکه ارزش‌هایمان واقعا چه هستند فکر نمی‌کنیم، مگر اینکه به‌صراحت از ما پرسیده شود. ارزش همان حقایق، باورها، اهداف یا مقاصد نیستند. آن‌ها به گرایش‌های سیاسی یا دین ما بستگی ندارند و وقتی در موقعیتی متفاوت با افرادی متفاوت هستیم، ‌تغییر نمی‌کنند.

ارزش‌ها معمولا به‌صورت کلماتی مانند صداقت، بردباری و همدلی بیان می‌شوند. این‌ها کلماتی هستند که معنای بزرگ و قدرت شگرفی دارند، به‌شرط آنکه بتوانیم به‌صورتی مداوم مطابق با آن‌ها عمل کنیم.

واکنش محیط‌های مختلف به نافرمانی

محیط‌ها و جوامع مختلف برای نافرمانی (عمل به ارزش‌ها باوجود دشواربودن شرایط) طراحی نشده‌اند. محیط آن‌قدرها ما را تشویق نمی‌کند تا مطابق با ارزش‌هایمان عمل کنیم، بلکه از سنین پایین به ما آموخته می‌شود چگونه اطاعت کنیم و اینکه اطاعت خوب است و سرپیچی کردن بد.

هیچ‌کس در مورد اینکه چگونه نافرمانی کنیم، چیزی به ما نمی‌گوید.

بنابراین، خیلی اوقات، بدون فکر کردن، از قدرت انتخابمان دست می‌کشیم. درنتیجه، وقتی دلمان نمی‌خواهد، جواب مثبت می‌دهیم. وقتی باید نه بگوییم، نمی‌گوییم. ما فعالانه در برابر نافرمانی مقاومت می‌کنیم.

سونیتا سا در تحقیقاتش سه دلیل اصلی برای وقوع این پدیده یافته است:

• ما با فشار زیادی برای همراهی‌کردن با خواسته‌های دیگران مواجهیم؛ خواه این افراد مقامات، دوستان، خانواده یا حتی غریبه‌ها باشند.
• بیشتر ما واقعا نمی‌دانیم همراهی و نافرمانی چه هستند.
• وقتی تصمیم می‌گیریم نافرمانی کنیم، یعنی براساس ارزش‌های واقعی‌مان عمل کنیم، نمی‌دانیم چگونه آن را انجام دهیم و توانایی تبدیل نافرمانی درونی‌مان به عمل بیروین را نداریم.

درنتیجه، زندگی ما پر از همراهی‌های خاموش است. لحظاتی که تقریبا بدون فکر، وضعیت موجود را می‌پذیریم. می‌گویم «تقریبا»، چون بیشتر ما در این لحظات، وقتی اطاعت یا پذیرشمان بدیهی فرض می‌شود، احساس ناراحتی می‌کنیم.

احتمالا شما هم این را احساس کرده‌اید: نوعی درماندگی، ناتوانیِ ناخواسته در عمل کردن مطابق با ارزش‌های خودتان، بله‌ای که کاملا معنای بله نمی‌دهد. ممکن است این احساس را به‌صورت تنش در پشت گردن،‌ سردرد، دل‌درد، عرق کردن یا یک ناراحتی عمومی تجربه کرده باشید. طبیعی است که بخواهیم از شر این احساس خلاص شویم یا نادیده‌اش بگیریم.

با‌این‌حال، این احساس ناخوشی کلید قدرت ما برای نافرمانی است. نوعی قطب‌نمای درونی است که ما را به‌سمت ارزش‌هایمان هدایت می‌کند. اما اغلب، آن را به بهانهٔ اطاعت کردن از مقامات، آداب‌ورسوم فرهنگی یا هنجارهای اجتماعی رایج نادیده می‌گیریم. نیروهایی که منجر به پیروی کردن می‌شوند،‌ پیچیده‌تر از آن‌اند که به نظر می‌رسند، اما این‌طور نیست که غلبه بر آن‌ها ناشدنی باشد. ممکن است ندانیم چگونه نافرمانی کنیم، ولی می‌توانیم یاد بگیریم.

چرا نگاه ما به نافرمانی منفی است؟

معمولا نافرمانی را به‌صورت رفتاری جسورانه و بی‌پروا یا رفتاری خشونت‌آمیز، خشمگینانه و پرخاشگرانه تصور می‌کنیم. عده‌ای نیز نافرمانی را عملی  قهرمانانه، فراانسانی و دست‌نیافتنی می‌دانند.

اما حقیقت این است که نیازی نیست نافرمانی شامل یکی از این‌ها باشد. نافرمانی جنبه‌ای آرام‌تر و کوچک‌تر هم دارد که می‌تواند تاثیرات شگرفی بر زندگی ما و اطرافیانمان داشته باشد.

نافرمانی فقط مختص افراد شجاع یا خارق‌العاده نیست. برای همه‌مان دردسترس و ضروری است. می‌توانیم به‌شیوه‌هایی که برایمان راحت‌تر و طبیعی‌تر است، با اضطراب و نگرانی کمتر، نافرمانی کنیم. هرچه بیشتر تمرین کنیم، خودمان را برای لحظهٔ بحرانی که فرامیرسد، آماده‌تر می‌کنیم.

هزینه‌های نافرمانی ممکن است درخوردتوجه باشد. ممکن است شغل، دوستان و حمایت جامعه‌مان را از دست بدهیم. نافرمانی برای اقشار مختلف مردم پیامدهای متفاوتی دارد.

زنان، رنگین‌پوستان و سایر گروه‌های در اقلیت با قدرت کمتر، اغلب خودشان را در موقعیت‌هایی می‌یابند که نیاز به نافرمانی بیشتری دارند. بااین‌حال، با پیامدهای بیشتری برای نافرمانی‌شان روبه‌رو می‌شوند.

اما هزینه‌های پیروی کردن نیز درخوردتوجه است. این نشان می‌دهد نارفرمانی چیزی است که همهٔ ما باید انجام دهیم. وقتی ارزش‌هایمان را کنار می‌گذاریم، هم از نظر روانی و هم جسمی تحت‌تاثیر قرار می‌گیریم و به این احساس که خود واقعی‌مان هستیم، آسیب می‌زنیم.

اما اگر بتوانیم از فرهنگ دنباله‌روی و همراهی که ما را احاطه کرده است رها شویم، می‌توانیم امکانات جدیدی برای خودمان و جامعه‌مان فراهم کنیم. در نهایت، آزادی در نافرمانی، مساوی است با آزادی در اینکه خود واقعی‌مان باشیم.

گستره نافرمانی از نگاه کتاب ببخشید ولی نه

این کتاب دربارهٔ سازماندهی یا مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های نافرمانی مدنی نیست. تاریخ جنبش‌های اعتراضی یا تحلیل کنشگری اجتماعی و سیاسی هم نیست.

این کتاب می‌خواهد راهی پیش پایمان بگذارد که وقتی در اتاق معاینه به ما می‌گویند آزمایش‌های غیرضروری انجام دهیم،‌ چه‌کار کنیم. یا وقتی متوجه می‌شویم برای انجام‌دادن کاری یکسان، خیلی کمتر از همکارمان حقوق می‌گیریم، چگونه واکنش نشان دهیم و چگونه خطرات و مزایای این کار را ارزیابی کنیم.

وقتی همه ساکت‌اند چگونه از خودمان و دیگران دفاع کنیم. فارغ از اینکه چه موانعی پیش رویمان قرار گرفته است، چگونه بهترین مقاصدمان را به عمل تبدیل کنیم. همچنین، چگونه این فرصتِ یک‌بارهٔ‌ زندگی‌کردن را هم‌سو با ارزش‌هایمان زندگی کنیم.

کتاب ببخشید ولی نه برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب برای همهٔ کسانی است که از کودکی به آن‌ها گفته شده «بچهٔ خوبی» باشند، مؤدب رفتار کنند، سروصدا به پا نکنند، و همان کاری را انجام دهند که از آن‌ها خواسته می‌شود. برای همهٔ ما که احساس کرده‌ایم صدایمان شنیده نمی‌شود، برای لحظاتی که از اقدام نکردن پشیمان شده‌ایم، و برای زمانی که با خود فکر کرده‌ایم چرا کاری را انجام دادیم که به آن باور نداشتیم.

این کتاب برای کسانی است که اعتراضشان را در دلشان نگه داشتند، از خود واقعی‌شان عذرخواهی کردند، لبخندی مصنوعی بر لب گذاشتند، و گفتند: «باشد»؛ حتی وقتی آن تصمیم برخلاف ارزش‌ها و باورهایشان بود.

برای کسانی که از خود می‌پرسند چرا کنار ایستادند و چرا نتوانستند کمک کنند.

این کتاب برای کسانی است که به آن‌ها گفته شده این دنیا برای آن‌ها نیست، برای کسانی که تبعیض را تجربه کرده‌اند یا شاهد بی‌عدالتی، تعصب، تبعیض جنسیتی، نژادپرستی و تنگ‌نظری بوده‌اند. برای کسانی که به توانمندسازی و رشد فردی علاقه‌مندند.

برای والدینی که می‌خواهند به فرزندانشان یاد بدهند از خود و دیگران دفاع کنند. برای کارمندانی که می‌خواهند در برابر سیاست‌های ناعادلانه یا مضر محل کارشان بایستند. برای کُنش‌گرانی که می‌خواهند درک کنند چه چیزی آن‌ها را به حرکت وا می‌دارد و چگونه می‌توانند از نافرمانی‌های بی‌اثر اجتناب کنند. برای مدیرانی که می‌خواهند فضایی ایجاد کنند که در آن، کارکنانشان بتوانند مخالفت‌های سازنده داشته باشند. و برای سیاست‌گذارانی که می‌خواهند اطمینان حاصل کنند «بله» گفتن مردم، واقعاً آگاهانه و از روی اختیار است.

بسیاری از ما با نافرمانی مشکل داریم. نگرانیم تصمیم اشتباهی بگیریم. نگرانیم آسیب ببینیم. نگرانیم حتی اگر نافرمانی کنیم، هیچ تغییری ایجاد نشود و کل کار بی‌فایده باشد. افرادی که در این کتاب دربارهٔ آن‌ها صحبت شده – دانش‌آموزان و معلمان، افسران پلیس و فعالان صلح، ورزشکاران حرفه‌ای و پرستاران، مهندسان و مدیران، نوجوانان و والدین – نمونه‌هایی از انسان‌هایی از فرهنگ‌ها، سنین و با تجربیات زندگی مختلفند.

همان طور که نافرمانی برای همه است، این کتاب هم برای همه نوشته شده است. ما همگی نیاز داریم یاد بگیریم چگونه در لحظات فشار، ارزش‌های خود را عملی کنیم. این همان چیزی است که من در این کتاب تلاش کرده‌ام ارائه کنم. تحقیقات و تجربه‌های مطرح‌شده در این کتاب زندگی مرا تغییر داده‌اند. امید دارم که زندگی شما را نیز تغییر دهند.