مهارت یادگیری یکی از مهمترین مهارتهایی است که منجر به پیشرفت در حوزههای مختلف فردی و کاری میشود. به تعداد افراد روی زمین، اصول یادگیری وجود دارد و افراد با ویژگیهای مختلف میتوانند روشهای مختلف را بنا به سلیقه و توانایی خود امتحان کنند. بنابراین اگر کسی در فراگیری یک مبحث عملکرد ضعیفی داشته باشد، به معنی هوش پایین او نیست. بلکه این فرد باید روشهای دیگر را امتحان کند تا روش یادگیری متناسب با خودش را بیابد.
اگر میخواهید بدانید که چگونه میتوان مهارت تعلیم را پرورش داد، ادامۀ این مقاله را از دست ندهید. در ادامۀ این مقاله در مورد اصول یادگیری بیشتر توضیح خواهیم داد و چند کتاب برای تقویت این مهارت به شما معرفی میکنیم.
فهرست مطالب
- یادگیری چیست؟
- هدف از یادگیری چیست؟
- تفاوت آموزش با یادگیری چیست؟
- اصول یادگیری چیست؟
- یادگیری فعال یعنی چه؟
- انواع یادگیری
- بهترین روش یادگیری چیست؟
- چطور مهارت یادگیری را یاد بگیریم؟
- معرفی کتاب برای تقویت مهارت یادگیری
- چالشهای یاد گرفتن چیست؟
یادگیری چیست؟
اگر بخواهیم تعریف یادگیری را به زبان ساده بگوییم باید گفت: به دست آوردن دانش، مهارت یا تجربه جدید که به فرد کمک میکند پیشرفت داشته باشد و کارها را بهتر انجام دهد و مسائل را بهتر درک کند. فرآیند یادگیری میتواند از راههای مختلفی به دست آید؛ مانند مشاهده، مطالعه، گوش دادن، تمرین و تجربه کردن.
تا چند دهۀ پیش، یادگیری به عنوان یک مهارت شناخته نمیشد و بیشتر افراد به هوش یا IQ بیشتر از آن توجه میکردند. بنابراین اگر کسی بهتر میتوانست مسائل مختلف را بفهمد و یاد بگیرد، ضریب هوشی بالایی داشت و اگر در فهمیدن و درک مسائل مختلف مشکل داشت، این مشکل به ضریب هوشی پایین او نسبت داده میشد. اگر واقعبین باشیم، هیچ تعریف واحد و مشخصی برای learning وجود ندارد و برای این اصطلاح در حوزههای مختلف تعاریف مختلفی وجود دارد.
برای مثال در حوزه روانشناسی رفتارگرا طبق تعریف هیلگارد که یکی از معروفترین روانشناسان آمریکایی است، مهارت یادگیری به معنی تغییری نسبتا پایدار در رفتار است که با توجه به تواناییهای بالقوه فرد در او به وجود میآید. طبق این تعریف اگر فراگیری باعث تغییر رفتار نشود، نمیتوان از آن به عنوان تعلیم و یا همان learning یاد کرد. تعریف روانشناسی یادگیری در حوزه توسعه فردی طرفداران زیادی دارد، زیرا انتظار میرود که یادگیری توسعه فردی منجر به تغییر رفتار شود در غیر اینصورت اتفاق نمیافتد.
هدف از یادگیری چیست؟
هدف از کسب مهارت یادگیری بهرهمندی افراد از یک برنامۀ منظم و اصولی برای تغییر یک رفتار یا رسیدن به یک مهارت یا توانایی است. برای مثال زمانی که شما برای قرارگیری در یک موقعیت شغلی در کنفرانسهای مختلف شرکت میکنید تا تواناییهای نرمافزاری و سختافزاری خود را بهبود بخشید و به پیشرفت شغلی برسید، در واقع شما برای یاد گرفتن یک مهارت جدید اقدام کردهاید. در واقع یادگیری یک مهارت است که در کنار آموزش، منجر به کسب یک مهارت و توانایی جدیدتر میشود.
تفاوت آموزش با یادگیری چیست؟
بسیاری از افراد، آموزش را با یادگیری اشتباه میگیرند اما در اساس دو مقوله متفاوت از هم هستند که همدیگر را کامل میکنند. یادگیری بیشتر به دنبال کسب تجربه ایجاد میشود اما آموزش به مفاهیم مختلفی مثل تفکر، کشف، نظم، خلاقیت، توسعه فردی، رشد و … مربوط میشود و در واقع یاد گرفتن روی آموزش تاثیر میگذارد.
همچنین آموزش برخلاف فراگیری ماهیت محدودی دارد، یعنی افرادی که آموزش میبینند تنها آن دانشی که مدرس به آنها تدریس کرده را میآموزند. اما فراگیری اهمیت بالاتری دارد و به کمک آن، فرد برای تجربههای جدید و درک مسائل مختلف و چالشها آماده میشود.
اصول یادگیری چیست؟
اصول یادگیری، مجموعهای از قوانین هستند که توسط متخصصان آموزشی معتبر کشف و آزموده شدهاند و استفاده از آنها امر آموزش را بهتر و سریعتر میکند. با بهرهگیری از این اصول میتوان روانشناسی یادگیری را عمیقا و به صورت منطقی درک کرد. این اصول عبارتند از:
- مشارکت: این اصل بر مشارکت مداوم فرد یادگیرنده و تشویق او برای مشارکت بیشتر دلالت دارد. مشارکت فرد یادگیرنده را در بحث آموزشی درگیر کرده و همین باعث یادگیری سریعتر و حفظ بهتر اطلاعات میشود.
- برنامهریزی برای مدیریت تلاش یادگیرندگان: در امر یادگیری، فرض بر این است که تلاش مداوم و موثر برای همه یادگیرندگان ایجاد و هدایت شود. با توجه به این فرضیه، مربیان و معلمان باید ارزیابی دقیقی در مورد میزان تلاش هر یک از یادگیرندگان انجام دهند و مطابق با آن، برای تقویت و هدایت بیشتر آن تلاش کنند.
- ارتباط: یادگیری زمانی موثر خواهد بود که مطالب آموزش داده شده، برای یادگیرندگان معنیدار و مهم تلقی شوند. به این ترتیب یادگیری باید بیشتر مبتنی بر محتوا باشد و در این امر از کمک و راهنمایی دیگران نیز استفاده کرد.
- تکرار: یکی از مهمترین اصول یادگیری اجازه تمرین و تکرار به یادگیرندگان است. زمانی که بستر مناسبی برای تکرار ایجاد شود، یادگیرندگان بیشترین بهره را از آموزش میبرند.
- انتقال: انتقال در امر یادگیری و آموزش، به این معنی است که یادگیرندگان بتوانند از مفاهیمی که یاد گرفتهاند در کار خود استفاده کرده و آن را به دیگران نیز انتقال دهند. آموزشهایی که قابل استفاده و قابل انتقال به سایرین نباشند، عملا موثر نخواهند بود.
- بازخورد و فیدبک دادن: فیدبک از طرف یادگیرندگان، به مربیان و معلمان این امکان را میدهد که میزان پیشرفت خود را بررسی کنند و برای بهتر شدن آن تلاش کنند.
- ارزیابی منصفانه: ارزیابی منصفانه و آزمونهای منظم، هم استانداردهای یادگیری را بررسی میکند و هم به فرد آموزشدهنده فرصت برنامهریزی بهتر و دقیقتر میدهد.
- هوش اجتماعی: هوش چیزی بسیار فراتر از فکر کردن و حفظ کردن است و مجموعهای از مهارتهای مختلف حلف مسئله، استدلال منطقی و عادتهای ذهنی و توانایی استفاده مداوم از این مهارتها است.
- تشویق تجربیات یادگیرندگان: مربیان و معلمان در اغلب موارد تعیین میکنند یادگیرندگان چه چیزهایی میدانند و چه کارهایی میتوانند انجام دهند. بنابراین ایجاد بستری مناسب برای بیان تجربیات قبلی یادگیرندگان و استفاده از این تجربیات، امری ضروری است و منجر به تشویق آنها و درک بهتر در محیط یادگیری میشود.
یادگیری فعال یعنی چه؟
یکی از بهترین روشهای فراگیری که بیشتر مدرسان از آن استفاده میکنند، یادگیری فعال یا Active Learning است. یادگیری فعال اشکال مختلفی دارد و میتوان از آن در هر رشتهای استفاده کرد. در این مهارت که به عنوان فراگیری فعالیت محور هم شناخته میشود، مدرس در حین تدریس از فراگیران برای پیشرفت مباحث و جلو بردن آنها کمک میگیرد. برای مثال زمانی که یک معلم در حین تدریس درس علوم، از دانشآموزان برای اجرای آزمایشهای علمی کمک میگیرد و از آنها نظرسنجی میکند، میتوان گفت که او از روش فراگیری فعال برای تدریس بهتر کمک گرفته است.
در مقابلاین مهارت شکل سنتی آن یا همان یادگیری غیرفعال وجود دارد که مدرس به صورت متکلم وحده مبحث را جلو میبرد و از فراگیران در حین تدریس استفاده نمیکند. یادگیری فعال روش مناسبی برای تدریس مباحث آموزشی است و درصد فراگیری را بالا میبرد. اکنون بیشتر مدرسان از روش فعال استفاده میکنند و به سراغ روش قدیمی یعنی غیرفعال نمیروند.
انواع یادگیری
همان طور که گفتیم فراگیری روشهای مختلفی دارد و در افراد مختلف با هم متفاوت است. در بین نظریههای مختلف در مورد انواع سبکهای مهارت یادگیری، نظریه VARK معروفترین مدل برای معرفی انواع سبکها است. در مدل VARK سبکهای یادگیری به 4 دسته تقسیم میشوند:
یادگیری دیداری (visual)
آیا برای یاد گرفتن مسائل مختلف به دیدن عکس، جدول و نمودار علاقه دارید؟ آیا برای درک مطالب باید نمونه تصویری آنها را ببینید؟ آیا به هنر و زیبایی علاقه دارید؟ آیا برای یاد گرفتن بهتر و به خاطر سپردن مسائل مختلف از تصویرسازی درون ذهنتان کمک میگیرید؟ آیا با دیدن ویدیوهای آموزشی در یوتیوب یا برنامههای آموزشی بهتر یاد میگیرید؟ اگر پاسخ شما به حداقل سه تا از این سوالات مثبت است، سبک یاد گرفتن شما از نوع دیداری است یعنی شما با دیدن بهتر یاد میگیرید.
افرادی که سبک دیداریشان فعال است، برای بهرهمندی بیشتر از توانایی خود باید از ابزارهای تصویرسازی در مسیر فراگیری خود استفاده کنند. مثلا مباحث مختلف را به شکل نمودار یا جدول خلاصه کنند. همچنین نقشه ذهنی به این دسته از افراد توصیه میشود و باعث بهرهوری بیشتر آنها میشود.
یادگیری شنیداری (auditory)
دومین سبک شنیداری است. این دسته از افراد با گوشدادن به مطالب بهتر متوجه آنها میشوند. شاید خودتان یا یکی از دوستانتان جزو این دسته از افراد باشید، کسانی که در جلسه کلاس و هنگام تدریس مدرس متوجه مسائل میشوند و آنها را به خاطر میسپارند. همچنین این افراد برای یاد گرفتن بهتر در کنفرانسهای مختلف شرکت میکنند. اگر سبک تعلیم شما از نوع شنیداری باشد، باید حداقل به سه سوال زیر پاسخ مثبت بدهید:
- آیا به جای مطالعه کتاب، نسخه صوتی آن را گوش میکنید؟
- برای یاد گرفتن یک مبحث آن را با صدای بلند میخوانید؟
- با گوشدادن به صدای ضبط شده معلم مباحث را یاد میگیرید؟
- آیا برای یاد گرفتن بهتر مسائل مختلف آنها را به صورت شعر و آهنگ برای خود میخوانید؟
- آیا در کلاس درس معلم تا 80 درصد مباحث تدریس شده را به خاطر میسپارید؟
اگر جزو این دسته از افراد هستید، گوش دادن به پادکستهای آموزشی و شرکت در کنفرانسهای مختلف به شما توصیه میشود. همچنین شما باید در جلسه درس به جای یادداشت برداری، به دقت به معلم گوش دهید و صدای او را ضبط کنید. این کار باعث بهرهوری بیشتر فرآیند تعلیم شما میشود.
یادگیری خواندن / نوشتن (read/write)
افرادی که در این سبک از طریق نوشتن و خواندن همزمان مباحث مختلف را یاد میگیرند وقت زیادی را صرف خلاصهکردن مطالب کتابها و یادداشتبرداری از نکات دروس میکنند و بعد با خواندن این مطالب خلاصه شده، فرایند یاد گرفتن آنها کامل میشود. اگر جزو این دسته از افراد باشید، باید پاسخ شما به سوالات زیر مثبت باشد:
- به کتاب خواندن بیشتر از هر چیزی علاقه دارید؟
- موقع خواندن کتاب، باید زیر جملات مهم حتما خط بکشید؟
- مدام از مداد و ماژیک برای نشانکردن مطالب مهم استفاده میکنید؟
- به تهیه لیست از مطالب و خواندن مطالب تشریحی علاقه دارید؟
- آیا دوست دارید برای دروس مختلف کنفرانس بدهید؟
- آیا از جزوه دبیران استقبال میکنید؟
مهمترین نکته در سبک یادگیری خواندنی/ نوشتنی، یاد گرفتن اصول خلاصهنویسی است. برای مثال اگر میخواهید خوب متوجه مباحث یک جلسه شوید، باید بدانید که کدام موارد مهم هستند و باید در خلاصهها باشند و کدام موارد قابل چشم پوشی هستند. در این روش دستهبندی مطالب و مطالعه به مرور زمان اهمیت زیادی دارد.
یادگیری حرکتی (kinesthetic)
منظور از این سبک نوعی از یاد گرفتن است که با لامسه، تحرک و به طور کلی درگیرشدن در حین تعلیم انجام میشود. افرادی که به این سبک یاد میگیرند، برای یادگرفتن مباحث مختلف از آزمایش و تجربهکردن استفاده میکنند. اگر جزو این افراد باشید، جواب شما به سوالات زیر مثبت خواهد بود:
- از اینکه به طور ثابت یک جا بنشینید خسته میشوید؟
- با نشستن یک جا و صرفا مطالعه کردن مباحث را یاد نمیگیرید؟
- مباحث کاربردی و عملی مثل آشپزی، ورزش یا نقاشی را بهتر یاد میگیرید؟
- برای یاد گرفتن مطالب باید حتما آنها را تمرین کنید؟
- آیا ترجیح میدهید برای فراگیری مباحث مختلف با آنها عجیب شوید و به صورت عملی آنها را پیاده کنید؟
آموزش به سبک حرکتی نسبت به دیگر روشها کمی سختتر است، اما افرادی که این شیوه را انتخاب میکنند توانایی بالاتری در درک مباحث دارند و از هر روشی برای رسیدن به پاسخ سوالات خود استفاده میکنند. علاوه بر این سبکها، از دیگر انواع سبکهای معروف یاد گرفتن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- انفرادی
- طبیعی
- بین فردی یا اجتماعی
- تحلیلی
بهترین روش یادگیری چیست؟
این سوال پاسخ مشخصی ندارد زیرا بهترین روش یادگیری برای هر فرد متفاوت است و به شرایط و عوامل مختلفی بستگی دارد. گاهی ممکن است افراد از یکی از انواع یادگیری که در بالا به آن اشاره شد استفاده کنند، گاهی هم ممکن است از ترکیب چند روش با هم استفاده کنند. یادگیری یک فرآیند مستمر و پیچیده است و از آنجایی که هر فرد تجربه، توانایی و تفکر خاص خود را دارد، سبکهای یادگیری متنوع است.
آدام گرانت در کتاب توانمندیهای نهان به این موضوع اشاره کرد. افراد معمولا دسوت دارند مطالب را به سادهترین روش ممکن یاد بگیرندذ اما سادهترین روش معمولا بهترین روش نیست. گاهی مطالب را به روشی بهتر یاد میگیرید که برایتان سختتر از سایر روشها است، زیرا باید برای آن بیشتر تلاش کنید. این شکلی از شجاعت است. باید آنقدر شجاع باشید که سختی را بپذیرید و سبک یادگیری خود را کنار بگذارید.
مغز همیشه انسان را به انجام کارهای آسان و سرگرمکننده وا میدارد و شما را از انجام کار سخت باز میدارد. نتیجهی این کار اهمال کاری است. است. اگر به دلیل سختی یادگیری فنون مختلف از آنها اجتناب کنیم، رشد خودمان را متوقف کردهایم. به یاد داشته باشید که بهترین روش یادگیری با آزمون و خطا و شناخت مهارتها فردی به دست میآید.
به نقل از وبسایت Verywell Mind:
“یادگیری مؤثر فقط در سرعت یادگیری خلاصه نمیشود؛ توانایی به خاطر سپردن، فراخوانی اطلاعات و استفاده مؤثر از آنها در موقعیتهای گوناگون نیز به همان اندازه اهمیت دارد.”
چطور مهارت یادگیری را یاد بگیریم؟
در اینجا برخی از نکاتی را که به پرورش این مهارت شما کمک میکنند، توضیح میدهیم:
- به دنبال یاد گرفتن چیزهای جدید باشید. یادگرفتن مهارتهای جدید مغز را به چالش میکشد و باعث پرورش ذهن میشود. برای مثال فراگیری نقاشی یا یک ساز جدید میتواند کمک کننده باشد.
- کتابهایی را که در مورد روشهای یادگیری و پرورش مهارتهای مرتبط با آن هستند، مطالعه کنید.
- یک زبان جدید یاد بگیرید، در حدی که بتوانید به آن زبان صحبت کنید. این کار باعث افزایش قدرت یادگیری و تقویت حافظه میشود.
- مدیتیشن و یوگا کار کنید، زیرا مهمترین نکته برای یاد گرفتن بهتر، تمرکز و آرامش است. یوگا و مدیتیشن باعث تقویت قدرت تمرکز و آرامش هر چه بیشتر شما میشوند.
- ذهن آگاهی خود را از طریق یوگا و مطالعه کتاب پرورش دهید.
- از استرس و شرایط پرتنش خودداری کنید. استرس و ترس از شکستخوردن شما را از ادامه مسیر زندگی باز میدارد و انرژی زیادی از شما میگیرد.
- از نیمکرده چپ مغزتان بیشتر استفاده کنید. نیمکره چپ مربوط به امور منطقی مثل بررسی وظایف و امور روزانه، مرور کارها و بررسی حسابهای شخصی است و تقویت آن منجر به تقویت تفکر منطقی میشود. با تقویت این نیمکره ذهنتان برای یاد گرفتن مهارتهای جدید اماده میشود.
- تحقیق و جستجوکردن را تمرین کنید.
- مهارت پرسشگری خود را بهبود بخشید. پرسشگری باعث تقویت قوه خلاقیت و ایدهپردازی میشود.
- با افراد مختلف ارتباط بگیرید و دایره ارتباط اجتماعی خود را افزایش دهید.
- در مواجهه با چالشهای مختلف، به فرضیهسازی علت بروز مشکل و راه حل مناسب آن را پیدا کنید.
معرفی کتاب برای تقویت مهارت یادگیری
با مطالعۀ کتابهایی با موضوعات یادگیری میتوان این مهارت را در خود تقویت کرد. این کتابها تکنیکهای موثری را برای یاد گرفتن بهتر مثل یادداشتبرداری، استفاده از روشهای فعال مانند مرور متناوب، و تکنیکهای به یادآوری را ارائه میدهند. این کتابها به خوانندگان کمک میکنند تا سبکهای یادگیری خود را شناسایی کنند و روشهای مناسب برای فراگیری بر اساس نیازهای فردی خود پیدا کنند. در ادامه چند کتاب مرتبط با این موضوع از نشر نوین را به شما معرفی میکنیم.
- کتاب یادگیری یادگیری از باربارا اوکلی، ترنس سینوسکی و آلیستر مک کانوایل. این کتاب انواع یادگیری در آموزش را بیان میکند و استراتژیها برای انجام آن معرفی میکند.
- کتاب بیش یادگیری از اسکات یانگ. این کتاب به موضوعات مرتبط با نحوه یادگیری موثر و چگونگی غلبه بر موانع در فرآیند یادگیری میپردازد.
چالشهای یاد گرفتن چیست؟
چالشهای فراگیری چیزهای جدید با توجه به شیوه و اینکه یاد گرفتن در چه مبحث و پایهای انجام میشود، متفاوت است. برای مثال در روش یادگیری غیرفعال، مهمترین چالش مشارکت پایین فراگیران و به دنبال آن کاهش کیفیت و بازدهی است. همچنین از دیگر چالش های مهم در ارتباط با یادگیری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نبود ابزارهای آموزشی در دسترس همه
- دسترسی سخت به اینترنت و فیلترینگ شبکههای ارتباطی
- عدم دسترسی به منابع انگلیسی
- قدیمیبودن روشها
- بالا بودن هزینههای لازم برای تهیه ابزارهای آموزشی
- محدودیت منابع
- عدم موافقت ارگانها با روشهای جدید تدریس و یادگیری
با سلام و احترام
عالی و مفید بود، بسیار استفاده کردم، ممنونم.
سلام دوست عزیز
خوشحالیم که مطلب براتون مفید بوده.
ممنون از نکاتی که گفتید سعی میکنم ازشون استفاده کنم