همه ما حداقل یک بار در زندگیمان از عمق وجود احساس تنهایی کردهایم، گاه به دلیل از دست دادن شریک عاطفی و گاهی به دلیل دوری از دوست صمیمی. احساس تنهایی بعد از دوری، جدایی و … کاملا طبیعی است و بعد از گذشت مدت کمی خود به خود رفع میشود.
اما گاهی حس تنهایی در برخی افراد بسیار شدید میشود، طوری که باعث اختلال در زندگی روزمره آنها میشود. همه ما در مواجهه با این نوع تنهایی، راههای مختلف را امتحان میکنیم تا از آن رها شویم و گاهی حتی ممکن است به نتیجه نرسیم. اگر تا کنون نتوانستید با تنهایی خود کنار بیایید، ادامه این مقاله را از دست ندهید. در ادامه این مقاله به بررسی راهکارهای موثر در رهایی از احساس تنهایی، خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
- احساس تنهایی در روانشناسی به چه معناست؟
- علت تنهایی چیست؟
- انواع تنهایی
- عوارض تنهایی مردان و زنان
- عوارض تنهایی در نوجوانان
- فواید تنهایی
- احساس تنهایی در جمع یعنی چه؟
- برای تنها نبودن چه کار کنیم؟
- چگونه در بزرگسالی دوست پیدا کنیم؟
- معرفی کتاب برای تنهایی
احساس تنهایی در روانشناسی به چه معناست؟
احساس تنهایی (lonlieness) از نظر روانشناسی، یک وضعیت عاطفی است که فرد در طی آن گوشهگیر شده و ترجیح میدهد با دیگران ارتباط برقرار نکند. افرادی که درگیر حس تنهایی میشوند، بر این باور هستند که به جامعه تعلق ندارند و کسی نمیتواند آنها را درک کند. احساس تنهایی هم از نظر فیزیکی و هم از نظر روحی تجربه میشود و در بیشتر موارد به دلیل محدودیت روابط اجتماعی و احساس عدم پذیرش از سمت دیگران رخ میدهد.
توجه کنید که احساس تنهایی، صرفا به دلیل فقدان یک شخص اتفاق نمیافتد و گاهی فرد با اینکه در جمع حضور دارد باز هم حس تنهایی میکند. احساس تنهایی میتواند با علائم زیر خود را نشان دهد:
- خستگی بعد از بیدارشدن از خواب: فرد به دلیل حس تنهایی، شبها خواب عمیقی ندارد و به همین خاطر صبحها بعد از بیدارشدن از خواب شدیدا احساس خستگی میکند.
- بیانگیزگی: احساس تنهایی میتواند منجر به بیانگیزگی فرد شود. این فرد تصمیم میگیرد ورزش کند، ادامه تحصیل بدهد و .. اما هیچ وقت آنها را عملی نمیکند.
- ناراحتی شدید در اثر مشکلات جزئی: مشکلات جزئی مثل شکستن یک ظرف باعث ناراحتی شدید فرد میشود.
- مصرف مواد: گاهی فرد برای رهایی از حس تنهایی، به مصرف مواد و سیگار رو میآورد.
- –وقتگذاشتن بیش از اندازه در شبکههای اجتماعی: فردی که احساس تنهایی میکند، هیچ هدف مشخصی در زندگی ندارد و به همین دلیل زمان زیادی از روز را در شبکههای اجتماعی میگذراند.
- روابط بیهدف و بیثمر: این افراد برای رهایی از حس تنهایی تن به هر رابطهای میدهند و در روابط بیهدف، تنها به دنبال تلفکردن وقت خود هستند.
زمانی که فرد به طور مداوم احساس اندوه و تنهایی داشته باشد، به این حالت احساس تنهایی مزمن گفته میشود. این احساس گاهی میتواند تا چند سال فرد را درگیر کرده و او را در مقابل آسیبهای روانی و جسمی آسیبپذیر کند. تنهایی مزمن معمولا به دلایل زیر ایجاد میشود:
- محدودیت منابع و شرکتنکردن در اجتماعات
- مشکلات مالی و اقتصادی
- ضعف در برقراری روابط اجتماعی
- مرگ و از دست دادن یکی از عزیزان
- نداشتن پشتیبان
علت تنهایی چیست؟
اینکه همیشه احساس میکنید تنها هستید حتی زمانی که در جمع حضور دارید، دلایل مختلفی میتواند داشته باشد. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین دلایل تنهایی میپردازیم:
- افسردگی: یکی از مهمترین دلایل تنهایی، افسردگی است. فرد افسرده شدیدا احساس پوچی میکند و به همین خاطر در جمعها حاضر نمیشود.
- از دست دادن یا دوری از یکی از اعضای خانواده و دوستان: احساس تنهایی گاهی به دلیل دوری یا از دست دادن دوست یا عضو خانواده که با او صمیمی بودهاید، ایجاد میشود.
- تجربیات ناگوار: افرادی که در طول زندگی خود درگیر اتفاقات ناگوار و ناگهانی مثل تصادف، بیماری سخت، طلاق و .. میشوند نیز بیشتر از سایرین درگیر احساس تنهایی میشوند.
- نداشتن ارتباط اجتماعی با دیگران: افرادی که به صورت ذاتی دچار انزوا هستند یا به دلیل تغییر محل زندگی، به شهر یا کشور جدیدی وارد میشوند ناخودآگاه روابط اجتماعی کمتری خواهند داشت. به همین دلیل ممکن است درگیر تنهایی و افسردگی شوند.
- استفاده زیاد از شبکههای مجازی: استفاده زیاد از شبکههای اجتماعی، فرد را از دنیای واقعی دور کرده و باعث منزویشدن او میشود.
- درونگرایی: افرادی که شدیدا درونگرا هستند، به سختی با دیگران رابطه برقرار میکنند و به همین دلیل در معرض تنهایی هستند.
انواع تنهایی
به طور کلی در روانشناسی سه نوع تنهایی وجود دارد: بین فردی، درون فردی و وجودی. بین فردی متداولترین نوع تنهایی است و زمانی رخ میدهد که فرد احساس میکند از جامعه طرد شده است. جا به جایی، دوری از خانواده، مهاجرت، نداشتن مهارت اجتماعی، احساسات متناقض و اختلالات شخصیتی از جمله مهمترین دلایل بروز تنهایی بین فردی هستند.
تنهایی درون فردی، به درون و وجود خود فرد برمیگردد. زمانی که فرد تسلیم اجبار و بایدهای جامعه میشود و بخشی از وجود و احساسات خود را به نوعی خفه میکند، تنهایی درون فردی ایجاد میشود. این تنهایی باعث خفقان استعدادها و آرزوهای فرد میشود.
تنهایی وجودی یا تنهایی اگزیستانسیال، زمانی رخ میدهد که فرد هم از اجزای وجودی خودش و هم از افراد جامعه جدا میشود. در این زمان در عمق وجود فرد احساس تنهایی اساسیای وجود دارد که در آن، فرد با اینکه وضعیت خوبی از نظر ارتباط با دیگران و انسجام درونی دارد، اما باز هم زمانی که با خودش خلوت میکند، حس تنهایی عمیقی را تجربه میکند.
عوارض تنهایی مردان و زنان
احساس تنهایی در زنان به مرور زمان، سطح هورمون کورتیزول را در خون آنها بالا میبرد. این امر خود موجب مشکلات زیر خواهد شد:
- مشکلات سلامتی مثل حمله قلبی، فشار خون بالا، افسردگی و …
- سوء مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی
- چاقی و افزایش وزن
- پرخوری عصبی
- مشکل در تمرکز
- اختلال توجه
- اضطراب اجتماعی
- عصبانیت و مشکلات خلقی
- افزایش میل به خودکشی
- گرایش به انجام اعمال خطرناک و نامتعارف
همچنین احساس تنهایی روی مردان هم عوارض مختلفی به همراه دارد. از عوارض تنهایی در مردان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- افسردگی
- مشکلات جنسی
- اختلال خواب
- بداخلاقی و عصبانیت بیدلیل
- روابط خارج از چارچوب
- بیماریهایی مثل فشار خون بالا، قند خون، سکته، پارکینسون و …
- اعتیاد
- افکار خودکشی
- کاهش اعتماد به نفس
- انزوا و گوشهگیری
- اختلال غذا خوردن
- فراموشی
عوارض تنهایی در نوجوانان
یک مطالعه نشان داده که تاثیر احساس تنهایی روی نوجوانان، به اندازه مصرف 15 نخ سیگار در هر روز خطرناک و مضر خواهد بود. تنهایی در نوجوانان با عوارض زیر همراه است:
- انزوای اجتماعی
- کاهش تمرکز و اختلال توجه
- خطر افزایش مصرف مواد و الکل
- کاهش اعتماد به نفس
- تورم و افزایش وزن
- زوال عقل زودهنگام
- ابتلا به دیابت
- استرس
- اضطراب اجتماعی
- خطر مرگ ناگهانی
فواید تنهایی
تنها بودن شاید در نگاه اول به نظر مضر و کسلکننده باشد اما فواید زیادی دارد. در ادامه به بررسی مهمترین فواید تنهایی خواهیم پرداخت:
- تقویت حافظه: تنها بودن تاثیر بهسزایی در تقویت حافظه و تمرکز دارد. نتایج پژوهشی که در آن یک گروه به صورت تیمی و گروه دیگر به به صورت تنها کاری را انجام میدادند، نشان داد که افرادی که تنها کار میکنند نتایج بهتری داشتند. زمانی که افراد در یک جمع کار میکنند، ناخودآگاه تحت تاثیر پدیده طفرهرفتن اجتماعی، برخی کارها و امور را از یاد میبرند زیرا بر این باور هستند که افراد دیگری در آن جمع به این امور خواهند پرداخت. اما زمانی که افراد تنها کار میکنند، تمرکز بیشتری دارند و همه امور را به خاطر میسپارند.
- پرداختن به علایق: از دیگر فواید تنهایی، پیداکردن فرصتی برای رسیدگی به علایق فرد است. تنها بودن این فرصت را در اختیار شما قرار میدهد که روی علایق خودتان تمرکز کنید. وقتی تنها هستید میتوانید بیشتر درباره خودتان بیندیشید و چیزهایی را که به آنها علاقه دارید، پیدا کنید و نگران قضاوت دیگران نباشید. تنها بودن همچنین به شما کمک میکند تا به امور شخصی خود بپردازید.
- تقویت تفکر خلاق: اگر چه کار تیمی فرصت خوبی برای تفکر خلاق از طریق طوفان فکری هستند، اما نتیجه برخی پژوهشها نشان داده که وقتی افراد تنها روی مسائل پیچیده کار میکنند، عملکرد بهتری دارند. این موجب میشود تا آنها راهحلهای جدیدی برای حل مسائل بیابند. البته نباید اهمیت کار گروهی در حل مسائل پیچیده بشری را از یاد برد.
- تقویت همدردی: تحقیقات نشان داده که تنها بودن میتواند حس همدردی را در افراد تقویت کند. در این تحقیق تعدادی از نوجوانان به مدت پنج روز از ارتباطات دیجیتال فاصله گرفتند. در پایان پنج روز، این نوجوانان همگی درک بهتری از احساسات دیگران داشتند و متناسب با موقعیت با آنها همدلی کردند.
احساس تنهایی در جمع یعنی چه؟
حتما برای شما هم پیش آمده که در جمع دوستان یا آشنایان خود نشستهاید و در حال خوش و بش با آنها هستید، اما به یکباره حس تنهایی عمیقی شما را فرا میگیرد. در واقع شما با اینکه در جمع حضور دارید و از نظر فیزیکی تنها نیستید، اما باز هم از درون حس تنهایی دارید. احساس تنهایی در جمع به دلایل روانشناختی، اجتماعی یا فرهنگی رخ میدهد. از مهمترین دلایل تنهایی در جمع میتوان موارد زیر را نام برد:
- نداشتن ارتباط واقعی و عمیق با دیگران: متاسفانه بسیاری از روابط امروزی، سطحی هستند و عمق عاطفی زیادی ندارند. دلیل مهم این امر، شبکههای اجتماعی و شکلگیری آسان و راحت ارتباط با دیگران است در حالی که این ارتباطات از لحاظ کیفی سطح پایینی دارند. به همین دلیل است که افراد بعد از قرارگرفتن در جمعهای به نظر دوستانه خود، بعد از مدت کمی دوباره حس تنهایی میکنند.
- تفاوت بین انتظارات و واقعیت: رسانهها و شبکههای اجتماعی، انتظارات افراد را بسیار بالا برده است. در حالی که واقعیت ارتباطات اجتماعی و زندگی واقعی، چیز دیگری است و با تصویری که در رسانهها وجود دارد فرق میکند. مثلا فردی را تصور کنید که در یک مهمانی حاضر میشود و انتظار دارد که گفتگوهای عمیق و دوستانهای با دیگران داشته باشد، اما گفتگوها کاملا سطحی و حتی بیمعنا هستند. این باعث تنهایی در بین جمع میشود.
- احساس ناهماهنگی با جامعه: زمانی که فرد خود را با جامعه اطرافش متفاوت میبیند، بعد از قرارگرفتن در جمع آنها احساس تنهایی میکند. این مشکل به خصوص برای مهاجران اتفاق میافتد.
- مشکلات روانشناختی: افسردگی، اضطراب اجتماعی، بیاعتمادی نسبت به دیگران و اعتماد به نفس پایین از جمله مشکلات روانشناختی هستند که روی کیفیت روابط فرد تاثیر منفی میگذارند و باعث میشوند فرد حتی با حضور در جمع، شدیدا احساس تنهایی کند.
برای تنها نبودن چه کار کنیم؟
احساس تنهایی از نظر روانی و اجتماعی زندگی شما را تحت تاثیر قرار میدهد. بنابراین جلوگیری از تنهایی اهمیت زیادی دارد و به بهبود کیفیت زندگی کمک میکند. برای جلوگیری از تنهایی روشهای زیر کمککننده خواهند بود:
- از مشارکت در فعالیتهای گروهی نترسید و سعی کنید در آنها مشارکت حداکثری داشته باشید.
- برای حفظ دوستانی که به آنها اعتماد دارید، تلاش کنید.
- برای حل مشکلات و جلوگیری از برداشتهای اشتباه، قبل از هر چیزی با طرف مقابل خود درباره مشکلی که دارید حرف بزنید.
- در شبکههای مجازی فعالیت کنید. گاهی از طریق شبکههای مجازی میتوان ارتباطاتی و عمیق و دوستانی بسیار صمیمی پیدا کرد.
- ورزش کنید و وقت بیشتری را در طبیعت یا در خانواده صرف کنید.
- به اندازه کافی در روز بخوابید و بدن خود را هیدراته نگه دارید.
- برای علایق خود وقت بگذارید و از کنار آنها ساده رد نشوید. مثلا میتوانید در دوره نویسندگی، بازیگری و حتی پخت نانهای حجیم شرکت کنید تا با دیگران آشنا شوید.
- برای افراد مورد اعتماد خود وقت بگذارید و به آنها اهمیت بدهید.
- با تجربههای گذشته خود کنار بیایید و سعی کنید بر اساس تجارب گذشته، یک زندگی جدید برای خودتان بسازید.
- استفاده از شبکههای مجازی را محدودتر کنید و بیشتر در فضای حقیقی با دیگران وقت بگذرانید.
- از قضاوت دیگران نترسید، احساسات خود را بدون ترس بیان کنید.
- برای شناخت بیشتر هویت خود تلاش کنید.
- اگر درگیر مشکلاتی چون عزت نفس پایین، ترس از برقراری ارتباط یا استرس و اضطراب هستید با روانشناس مشورت کنید.
- از سلامت روان و جسم خود محافظت کنید.
- مدیتیشن و یوگا کار کنید.
- از اجتماع کنارهگیری نکنید، به هر طریقی که میتوانید راهی برای ورود به اجتماعات مختلف برای خود باز کنید.
- اگر فکر میکنید کسی در جامعه وجود ندارد که شما را درک کند و بتوانید با او کنار بیایید، مدتی در خلوت بمانید و افکار خود را با کمک مطالعه کتاب یا مشورت روانشناس اصلاح کنید.
- به جای گفتگوهای سطحی، از طریق گفتگوهای عمیق با دیگران رابطه برقرار کنید.
- نگهداری از گل و گیاه یا به سرپرستیگرفتن یک حیوان خانگی نیز میتواند از احساس تنهایی در شما جلوگیری کند.
- مطالعه مستمر را در برنامه روزانه خود قرار دهید. هر کتابی که میخوانید، دریچهای جدید به روی شما باز میکند که میتوانید با تکیه بر آنها با احساسات مختلف خود کنار بیایید.
در همین مورد میتوانید مقالۀ چطور کتابخوان شویم؟ را مطالعه کنید.
چگونه در بزرگسالی دوست پیدا کنیم؟
یکی از عمده دلایل احساس تنهایی به خصوص در زمان بزرگسالی، نداشتن دوست است. بیشتر افراد بعد از ورود به دوره بزرگسالی سختتر از قبل با دیگران وارد رابطه دوستانه میشوند، زیرا به نوعی به دیگران اعتماد ندارند یا به دلیل تجربههای ناخوشایند قبلی دلخوشی از ارتباطات دوستانه ندارند. این در حالی است که داشتن حداقل یک دوست صمیمی که بدون نگرانی از سرزنششدن بتوان با آن در مورد همه چیز صحبت کرد، تاثیر مهمی در جلوگیری از تنهایی و عوارض مختلف آن به خصوص افسردگی دارد.
شما میتوانید با مطالعه کتابهایی که در مورد برقراری ارتباط درست با دیگران نوشته شده است، خود را درگیر رابطههای سطحی و مضر نکنید. برای اینکه بتوانید در بزرگسالی دوست پیدا کنید و دچار تله تنهایی نشوید، میتوانید راهکارهای زیر را امتحان کنید:
- در یک رشته ورزشی مثل یوگا، زومبا یا بدنسازی ثبتنام کنید. ورزش نه تنها باعث بهبود حال روحی و جسمی شما میشود، شما را وارد جمع جدیدی میکند و به این طریق میتوانید دوستانی مناسب خودتان پیدا کنید.
- به دنبال علایق شخصی خود بروید. اگر در نوجوانی آرزوی نوازندگی یا نقاشی را داشتهاید، اکنون در بزرگسالی وقت آن رسیده که به این علایق خود رسیدگی کنید و با شرکت در کلاسهای گروهی، برای خود دوستانی پیدا کنید.
- برای پیداکردن دوست، لازم نیست حتما به دنبال فردی باشید که دقیقا شبیه به شما باشد و مانند شما فکر کند. گاهی فردی که رفتار و تفکری مخالف شما دارد، بهترین دوست شما خواهد شد.
- برای پیدا کردن دوستان جدید، سعی کنید شنونده خوبی باشید و به دیگران احترام بگذارید.
- اگر با یک نفر قرار دوستانه گذاشتید در اولین فرصت به صورت تماس تلفنی یا پیام متنی با او ارتباط برقرار کنید. ارتباط مکرر با افراد باعث ایجاد یک رابطه دوستانه قوی خواهد شد.
- از محدوده امن خود بیرون بیایید و به دنبال کسب تجربههای جدید باشید. برای مثال در برنامههای تفریحی مختلف مثل تورهای مسافرتی یا برنامه کوهنوردی شرکت کنید.
- اعتماد به نفس داشته باشید و با روی خوش، با دیگران صحبت کنید.
- برای یافتن دوست، انتظارات غیرمنطقی را کنار گذاشته و افراد را با همه کم و کاستیهایی که دارند، بپذیرید.
- شرکت در جلسههای کتابخوانی نیز میتواند به شما در پیدا کردن دوستان جدید کمک کند.
معرفی کتاب برای تنهایی
کتاب میتواند دوست خوبی برای تنهایی افراد باشد. همچنین کتاب میتواند راهی برای مقابله با احساس تنهایی باشد بهخصوص اگر موضوعات کتاب به تنهایی مرتبط باشند. در ادامه چند کتاب از نشر نوین که به موضوع تنهایی به شکلهای مختلفی اشاره کردهاند را معرفی میکنیم.
قدرت سکوت
کتاب قدرت سکوت از سوزان کین در مورد افراد درونگرا و فواید درونگرا بودن است. این کتاب به نوعی از فواید تنهایی و سکوت میگوید. در واقع افراد درونگرا از تنهایی خود به بهترین شکل استفاده میکنند. این دسته از افراد از تنهایی به عنوان منبع انرژی، فرصتی برای تقویت خلاقیت و نوآوری، تامل و تفکر استفاده میکنند. با خواندن کتاب قدرت سکوت میتوانید با فواید تنهایی آشنا شوید. این کتاب برای کسانی که از تنهایی لذت میبرند و یا به دنبال درک بهتری از لحظات خلوت خود هستند، مناسب است.
زندگی سخت است
کیرن ستیا در کتاب زندگی سخت است با کمک فلسفه سختیهای زندگی انسان را بررسی میکند. او در شش فصل به بررسی ناتوانی، انزوا، غم و اندوه، ناکامی، بیعدالتی، پوچی و امید میپردازد. در فصل دوم کتاب زندگی سخت است در مورد انزوا و تنهایی میگوید و از نظر فلسفی به این احساس میپردازد.
تلخ و شیرین
کین در کتاب تلخ و شیرین بررسی میکند که چطور احساساتی مثل غم، تنهایی و از دست دادن میتوانند منبعی از خلاقیت و معنای عمیقتر در زندگی باشند. این کتاب به شما کمک میکند که چطور تنهایی خود را بپذیرید و از آن بهره ببرید. این کتاب به تنهایی وجود نیز اشاره دارد که انسان را از خود و اطرافیانش نیز جدا میکند.
تعریفی که از تنهایی ارائه دادید، خیلی جالب و عمیق بو.! به نظرم همه در مقاطع مختلف زندگی این حس رو تجربه کردن.
ممنون از مقاله خوبتون. چطور میشه از تنهایی به عنوان فرصتی برای رشد استفاده کرد؟