اختلال وسواس فکری عملی یا اختلال OCD، نوعی اختلال روانی است که میتواند افراد در هر سنی را درگیر کند و بر جوانب مختلف زندگی آنها تاثیر بگذارد. وسواس فکری عملی زمانی رخ میدهد که فرد به صورت ناخواسته در چرخه وسواس بیش از اندازه در مسائل مختلف گیر کند.
این اختلال شکلهای مختلفی از جمله اختلال وسواس پاکیزگی، وسواس تقارن اشیا، وسواس بیماری، وسواس دینی و … دارد. در هر یک انواع این اختلال، فرد وادار به انجام کارهایی میشود که خارج از کنترل او هستند. اگر میخواهید با وسواس فکری علائم آن بیشتر آشنا شوید، ادامه این مقاله را از دست ندهید.
فهرست مطالب
- اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
- آیا اختلال وسواس فکری همان شخصیت وسواسی است؟
- انواع اختلال وسواس فکری عملی
- علائم وسواس فکری؛ خصوصیات افراد دارای وسواس فکری چیست؟
- علت وسواس فکری چیست؟
- درمان وسواسی فکری شدید
- تمرینهای رهایی از وسواس فکری
- کتاب وسواس فکری
اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
وسواس فکری یا اختلال وسواس فکری عملی همان اختلال روانی ترند این روزهای شبکههای اجتماعی یعنی اختلال OCD است. وسواس فکری عملی (OCD -Obsessive Compulsive Disorder)، شامل اعمال، افکار و تصویرهایی ذهنی است که مکررا در ذهن فرد تکرار میشوند و او توانایی کنترل آنها را ندارد. تکرار این تصاویر و افکار به طور مداوم، سطح شدیدی از اضطراب را برای فرد ایجاد میکند و میتواند منجر به تشدید دیگر اختلالات روانی شود.
برخلاف مطالب زردی که به طور مکرر در صفحات مجازی دیده میشود، اختلال OCD یک وضعیت شدید است و گاهی حتی میتواند در روند زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند. غلبه بر این اختلال بدون مشورت با روانشناس امکانپذیر نیست و درمان آن شامل مراحل مختلفی است. در کنار درمان پزشکی، افزایش آگاهی در مورد این اختلال نقش موثری در کنترل و درمان آن دارد. مطالعه کتاب برای وسواس فکری هم اطلاعات شما در مورد وسواس فکری را افزایش میدهد و هم در کنترل علائم این اختلال کمککننده است.
آیا اختلال وسواس فکری همان شخصیت وسواسی است؟
یکی از مفاهیمی که با اختلال وسواس فکری اشتباه گرفته میشود، شخصیت وسواسی یا OPCD است که نوعی اختلال شخصیتی به شمار میرود، در حالی که اختلال وسواس فکری اختلالی روانی است. این دو اگر چه شباهتهایی به هم دارند، اما دارای تفاوتهایی اساسی هستند:
- افراد دارای شخصیت وسواسی نظم طلب، کمال گرایی و انعطافناپذیری هستند. اما افراد درگیر اختلال OCD مدام با افکار و تصاویر مزاحم و تکراری دست و پنجه نرم میکنند.
- افراد دارای شخصیت وسواسی دائم نگران و مضطرب هستند و میخواهند با برنامهریزی کنترل همه چیز را به دست بگیرند. اما اختلال OCD سطح شدیدی از اضطراب را به فرد وارد میکند، طوری که انجام کارهای روزمره برای او سخت میشود.
- اختلال OCD معمولا از دوران نوجوانی شروع شده و ممکن است تا آخر عمر ادامه پیدا کند. اما شخصیت وسواسی ممکن است در دورههایی خاص عود پیدا کند.
- اختلال شخصیت وسواسی معمولا امور روزمره فرد را مختل نمیکند.
- معمولا اختلال OCD با تجویز دارو و دورههای رواندرمانی بهبود مییابد، اما شخصیت وسواسی درمان سخت و پیچیدهتری دارد.
انواع اختلال وسواس فکری عملی
اختلال وسواس به دو صورت فکری و عملی ظاهر میشود و فرد را مضطرب میکند. در ادامه به معرفی شکلهای مختلف این اختلال میپردازیم:
اختلال وسواس فکری
در اختلال وسواس فکری، افکار مزاحم مداوم ذهن فرد را به خود مشغول کرده و باعث کاهش تمرکز و اضطراب او میشوند. انواع وسواس فکری عبارتاند از:
- وسواس تمیزی: افرادی که نسبت به تمیزی اطراف، وسایل و لباسهایشان مضطرب هستند و فکر میکنند همه چیز کثیف و آلوده است. این افراد مدام در حال تمیز کردن لباسها، دستها، بدن و اطراف خود هستند. نرخ شیوع اختلال وسواس تمیزی به خصوص بعد از دوره کرونا در کل جهان افزایش یافت.
- وسواس ناراحتکردن دیگران: در این نوع، فرد از ترس اینکه باعث رنجش و ناراحتی دیگران نشود سعی میکند همه را از خود راضی نگه دارد. این فرد خود را مسئول هر ناراحتی و دعوایی میداند و در روابط مختلفی که دارد، به شدت آسیب میبیند.
- وسواس مذهبی: در وسواس مذهبی، فرد به صورت وسواسگونهای به موضوعات دینی فکر میکند و از اینکه کارها و اعمالش خلاف قواعد دین باشد، واهمه دارد. این مساله میتواند باعث افراط در دین شود.
- وسواس ترس از بیماری: در این اختلال، فرد دائم از اینکه خودش یا اطرافیانش درگیر بیماری شوند نگران است.
- وسواس کمالگرایی: در پاسخ به این سوال که وسواس کمال گرایی چیست، باید بدانید که در این نوع وسواس فکری فرد صرفا به دنبال موفقیت است و میخواهد تحت هر شرایطی موفق شود. این وسواس باعث میشود تا فرد موفقیتهای کوچک خود را ندیده و دائما به دنبال موفقیتهای جدید باشد.
اختلال وسواس عملی
اختلال وسواس عملی، در واقع کارهایی است که فرد خود را مجبور به انجام آنها میداند و در صورتی که آنها را انجام ندهد، شدیدا مضطرب و نگران میشود. نمونههای وسواس عملی عبارت اند از:
- وسواس تقارن اشیا: در این نوع وسواس، فرد مدام در حال جا به جایی یا خرید وسایل جدید است تا همه چیز درست متقارن و اندازه هم باشد.
- وسواس نظم: افرادی که درگیر این نوع اختلال وسواس عملی هستند، حتی برای لحظهای نمیتوانند نامرتبی را تحمل کنند. آنها مدام سعی میکنند وسایل را جمع کرده و هر چیزی را در جای خودش قرار بدهند. نامرتبی حتی برای مدت کمی میتواند این افراد را به شدت مضطرب و عصبی کند.
- وسواس شمارش و وارسی: این افراد عادت دارند هر چیزی را چندین و چند بار کنترل کنند. برای مثال تعداد ظرفها، غذاها و … را آنقدر میشمارند تا اینکه خسته شوند. همچنین آنها نمیتوانند به موقع چمدان خود را حاضر کنند، زیرا تا لحظه آخر آن را چندین و چند بار باز کرده و وارسی میکنند.
علائم وسواس فکری؛ خصوصیات افراد دارای وسواس فکری چیست؟
علائم وسواس فکری بسیار گسترده هستند. آنچه اهمیت دارد، شناخت این علائم و درمان به موقع در صورت مشاهده آنها است:
- ترس از بیماری: افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری، به شدت از بیماری میترسند و از اینکه روزی بیماری به سراغ آنها بیاید هراس دارند. برای مثال آنها فکر میکنند حتی رد شدن از کنار افراد سیگاری میتواند آنها را مبتلا به سرطان و بیماریهای تنفسی کند. آنها همچنین بعد از شنیدن علائم یک بیماری خاص، احساس میکنند به آن بیماری مبتلا هستند و حتی برای معالجه به پزشک مراجعه میکنند.
- اهمیت بیش از اندازه به تقارن اشیا: این افراد تمایل شدیدی به ایجاد تقارن بین اشیا و وسایل خانه دارند. برای مثال آنها سعی میکنند سفره را جوری بچینند که از هر چیزی دو عدد وجود داشته باشد و همه چیز در تقارن و نظم باشد. اگر فردی به شدت درگیر ایجاد تقارن بین وسایل باشد، به احتمال زیاد میتوان گفت که درگیر اختلال وسواس فکری است.
- گردآوری لوازم غیرضروری: یکی دیگر از ویژگیهای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری، جمعآوری لوازم غیرضروری و ممانعت از دور انداختن آنها است. آنها از ترس اینکه روزی این وسایل به کارشان بیایند یا روزی وسایل شخصیشان را گم کنند، تا جای ممکن وسایل غیرضروری را روی هم تلنبار میکنند.
- حساسیت زیاد روی شمارش: وسواس روی شمردن از دیگر علائم اختلال وسواس فکری است. این افراد گاهی تا چندین بار شمارش را انجام میدهند تا مطمئن شوند همه چیز درست و به اندازه است. برای مثال ممکن است آنقدر ظرفهای مهمانی را قبل از ورود مهمانان بشمارند، که خسته و فرسوده شوند و نتوانند به دیگر قسمتهای مهمانی رسیدگی کنند.
- احساس عدم امنیت: یکی از علائم وسواس فکری در برخی از افراد، نداشتن امنیت و ترس مداوم است. به این ترتیب فرد دائما در ذهن خود حس میکند فردی قصد آسیب رساندن به او یا دزدیدن اموالش را دارد. گاهی ممکن است این علامت آنقدر شدید شود که فرد را از فعالیت روزمره خود بازداشته و او را مجبور به خانهنشینی کند.
- اهمیت بیش از اندازه به پاکیزگی: از علائم شایع وسواس فکری که در بیشتر این افراد دیده میشود، اهمیت بیش از حد به پاکیزگی است. در این حالت فرد دائم لباسها، وسایل خانه و … را چندین بار در روز میشوید. حتی گاهی این عارضه آنقدر شدت مییابد که فرد وسایل خانه را کلا تعویض کرده و وسایل قبلی را دور میاندازد.
- وسواس جمعآوری اشیا: این افراد به دلیل ترس از گم شدن یا تمام شدن وسایلشان، دائما در حال جمعآوری وسایل و اشیا مختلف هستند. اگر اتاق آنها را بگردید به احتمال زیاد خواهید دید که مجموعهای تکراری از وسایل مختلف دارند.
علت وسواس فکری چیست؟
در حال حاضر علت بروز اختلال وسواس فکری عملی به طور دقیق مشخص نشده است. اما از نظر محققان عوامل زیر میتوانند در بروز این عارضه نقش داشته باشند:
- ژنتیک و سابقه ابتلای خانوادگی
- تروماهای دوره کودکی
- مشکلات مغزی ناگهانی
- مشکلات نوروبیولوژیکی
- عوامل استرسزای محیطی
- عوارض اختلال وسواس فکری عملی
وسواس فکری عملی پیامدهای مختلفی برای فرد به همراه دارد:
- افسردگی
- انزوا و تنهایی
- مشکلات پوستی مثل خشکی پوست
- ناتوانی در انجام امور روزمره
- اضطراب و استرس شدید
- مشکل برقرار ارتباط با دیگران
- تنش زیاد در زندگی شخصی
- فرسودگی شغلی
درمان وسواسی فکری شدید
درمان اختلال وسواس فکری شدید در چند مرحله و به صورت ترکیبی از روشهای زیر صورت میگیرد:
- مصرف داروهای ضد استرس و آرامبخش
- مصرف داروهای کنترلکننده مشکلات روانشناختی
- درمان شناختی-رفتاری (CBT)
- استفاده از محرکهای مغزی و بیوفیدبکها
- استفاده از درمانهای مکمل مثل یوگا، مدیتیشن و …
تمرین های رهایی از وسواس فکری
برای رهایی از وسواس فکری، راهکارهای زیر کمککننده هستند:
- مراجعه منظم به روانشناس و شرکت در جلسات
- مطالعه کتابهای حوزه وسواس فکری
- کنترل استرس و اضطراب
- وقتگذراندن بیشتر با خانواده و دوستان
- ورزش منظم روزانه
- مدیتیشن و یوگا
- شرکت در کلاسهای مختلف
همچنین برای رهایی از وسواس فکری نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- در نهایت این شما هستید که باید خودتان را نجات دهید. پس به جای ایدهآل گرایی و فکر زیاد، خود را سرگرم کارهای دیگر کنید.
- با افکار وسواسگونه خود روبرو شوید و آنها را بشناسید.
- توصیههای روانشناس خود را دقیق و کامل انجام دهید.
- ریسکپذیر و بیخیال باشید.
- از مقایسه خودتان با دیگران بپرهیزید.
- نگرانی بابت اتفاقات پیش نیامده را کنار بگذارید.
کتاب وسواس فکری
همانطور که گفتیم برای مقابله با وسواس فکری و جلوگیری از بروز علائم آن، پیگیری دقیق مراحل درمان و همچنین افزایش آگاهی در مورد این اختلال موثر هستند. شما با مطالعه کتاب در مورد وسواس فکری، آگاهی بیشتری در مورد این اختلال کسب کرده و راحتتر میتوانید با آن مقابله کنید. در اینجا به معرفی چند کتاب مفید از انتشارات نوین برای رهایی از وسواس فکری میپردازیم.
کتاب نویز: اگر میخواهید قضاوتهای بهتری داشته باشید، خواندن کتاب نویز از دنیل کانمن را به شما پیشنهاد میکنیم. با خواندن این کتاب بیش از پیش متوجه نویز و سوگیریهای مختلف در حین قضاوت و تفکر آشنا میشوید و برای جلوگیری یا کاهش آنها تلاش میکنید.
کتاب تفکر سریع و کند: تفکر سریع و کند نوشته دنیل کانمن، در مورد دو سیستم فکری سریع و کند است و اصول اقتصاد رفتاری را به افراد آموزش میدهد. بعد از خواندن این کتاب متوجه خواهید شد که چگونه تفکر سریع و کند لحظه به لحظه برای کنترل مغز شما با هم مبارزه میکنند و در نهایت منجر به تصمیمگیریهای درست و غلط شما میشوند.
دوباره فکر کن: جهان اطراف ما، یک جهان نامتناهی با انبوهی از اطلاعات است که لحظه به لحظه تغییر میکنند و شما تنها بخش بسیار کوچکی از آنها را میدانید. بنابراین اگر میخواهید در این دنیا به موفقیتی برسید، باید به سمت تفکرات و باورهای مخالف خود بروید تا اگاهتر شوید. کتاب دوباره فکر کن اثر آدام گرانت بوده و در مورد قدرت دانستن چیزهایی که نمیدانید، صحبت میکند.
طرز فکر: آیا فکر میکنید موفقیت تنها با تلاش، کوشش و استعداد به دست میآید؟ پس خواندن کتاب طرز فکر اثر دکتر کارول دوک را در برنامه خود قرار دهید. زیرا در این کتاب در مورد تاثیر نحوه نگرش افراد به قابلیتها و استعدادهایشان صحبت میشود. بعد از خواندن کتاب طرز فکر خواهید دانست که طرز تفکر شما چه تاثیری بر رفتار خود شما و اطرافیانتان دارد.