انسان‌ها ذاتا موجوداتی اجتماعی هستند، به همین دلیل است که باید انواع مهارت های اجتماعی و ارتباطی را بیاموزند. مهارت های اجتماعی، مجموعه مهارت‌هایی هستند که فرد را برای حضور در جامعه و سازگاری با افراد مختلف آماده می‌کنند. تحقیقات نشان داده که بسیاری از افرادی که در شغل یا روابط خود موفق نیستند، در مهارت‌های اجتماعی ضعف دارند. مهارت‌های اجتماعی کاریزمای شخصیتی افراد را تقویت کرده و به حفظ روابط او کمک می‌کنند. در ادامه این مقاله در مورد اهمیت مهارت های اجتماعی و ارتباطی بیشتر صحبت می‌کنیم.
فهرست مطالب
- مهارت های اجتماعی چیست؟
- لیست مهارت های اجتماعی مهم در روانشناسی
- چه عواملی مهارت‌های اجتماعی را تضعیف می‌کند؟
- اهمیت مهارت اجتماعی چیست؟
- چگونه مهارت های اجتماعی را به دست آوریم؟
- مهارت های اجتماعی و ارتباطی در محل کار
- انواع مهارت های اجتماعی کودکان
- آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان
- معرفی کتاب برای تقویت مهارت های اجتماعی
مهارت های اجتماعی چیست؟
ما برای تعامل و ارتباط با دیگران، از انواع مختلف مهارت های اجتماعی و ارتباطی استفاده می‌کنیم که شامل ارتباط کلامی، غیرکلامی، نوشتاری و تصویری می‌شود. این مهارت‌ها که گاهی به عنوان مهارت های فردی یا مهارت‌های نرم نیز شناخته می‌شوند، در موقعیت‌های گوناگون روزمره به کار می‌روند؛ از سفارش دادن غذا در رستوران تا احوال‌پرسی با همکاران، ارائه یک سخنرانی، حضور در جلسات و بسیاری از موقعیت‌های دیگر.
اغلب افراد بر این باورند که مهارت‌های کلامی از اهمیت بالایی برخوردارند، چرا که هر روز با دیگران صحبت می‌کنیم. با این حال، ارتباط غیرکلامی نیز به همان اندازه مهم است و شامل مواردی مانند زبان بدن، حالات صورت، تماس چشمی و حرکات دست می‌شود. گاهی اوقات بدون آنکه آگاه باشیم، از طریق ارتباط غیرکلامی پیام‌هایی را به دیگران منتقل می‌کنیم.
مهارت اجتماعی یا Social Skill، عاملی است که فرد با تکیه بر آن با دیگران تعامل برقرار کرده و در موقعیت‌های مختلف اجتماعی راحت‌تر حاضر می‌شود. مهارت های اجتماعی و ارتباطی به افراد این امکان را می‌دهد که هم به صورت کلامی و هم به صورت غیرکلامی با دیگران ارتباط خوبی برقرار کنند. اما پرورش و تقویت این مهارت‌ها کمی سخت و پیچیده است، زیرا از قوانین مشخصی پیروی نمی‌کند.
مهارت های اجتماعی شبیه به قواعد ریاضی نیست که با تکرار یک الگو به نتایج یکسانی برسید، بلکه این مهارت‌ها در افراد مختلف نتایج متفاوتی دارند. اساس کلی این مهارت‌ها درک درست و دور از قضاوت احساسات دیگران در موقعیت‌های مختلف است که به آن‌ها حس ارزشمندی را القا می‌کند. علاوه بر این در مهارت های اجتماعی درک محیط اجتماعی و تشخیص رفتار درست در موقعیت‌های مختلف اهمیت دارد.
بگذارید این مساله را با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنید در محل کار یا در کلاس یک فردی که هیچ شناختی از او ندارید، حال خوبی ندارد و گریه می‌کند. در این شرایط ابتدا احساس همدلی و همدردی، به شما این موضوع را القا می‌کند که این شخص شرایط خوبی ندارد و باید او را آرام کنید. محیط اجتماعی به شما کمک می‌کند تا مطابق با شرایط رفتار کنید. سپس نوبت به رفتار مناسب می‌رسد، مثلا او را بغل کنید، با او حرف بزنید یا تنها چند جمله آرام‌بخش به او بگویید.
لیست مهارت های اجتماعی مهم در روانشناسی
مهارت‌های اجتماعی بسیار گسترده هستند و جوانب مختلفی دارند. با این حال روانشناسان در یک تعریف مشخص، انواع مهارت های اجتماعی را به چند نوع تقسیم کرده‌اند:
- برقراری ارتباط: توانایی برقراری ارتباط، یعنی فرد نحوه شروع رابطه با افراد جدید را بلد باشد، مثلا بداند که چطور باید خودش را معرفی کند و چگونه رفتار کند تا فرد برای برقراری ارتباط با او تمایل داشته باشد.
- حل تعارض: حتی با داشتن مهارت‌های اجتماعی قوی، ممکن است در محیط کار تعارض‌هایی رخ دهد. داشتن مهارت‌های مناسب در حل تعارض به شما کمک می‌کند تا اختلافات را قبل از تشدید شدن برطرف کنید. این مهارت به‌ویژه برای کارکنان منابع انسانی که باید بی‌طرف باشند و به حل اختلافات کارکنان کمک کنند، بسیار مهم است.
- خودکنترلی: مهارت خودکنترلی دیگر مهارت اجتماعی است که به فرد این امکان را می‌دهد در شرایط مختلف روی احساسات خود تسلط داشته باشد. برای مثال بیشتر افراد در حین جر و بحث، ناخودآگاه گریه می‌کنند و نمی‌توانند در مورد مشکل خود صحبت کنند. این به این خاطر است که فرد روی احساسات خودش تسلط ندارد.
- همدلی: همدلی، به معنی توانایی درک احساسات دیگران است. در واقع با این مهارت، فرد در موقعیت‌های مختلف خودش را به جای فرد مقابل قرار داده و سعی می‌کند او را درک کند. این مهارت درک اجتماعی افراد را بالا می‌برد.
- مسئولیت پذیری: فرد با این مهارت متوجه تاثیر خود روی دیگران شده و مسئولیت تمام رفتارهای خود را به عهده می‌گیرد و سعی می‌کند آن‌ها را به درستی انجام دهد.
- همکاری: همکاری به معنی توانایی مذاکره با دیگران و متقاعد کردن آن‌ها است. این مهارت به خصوص برای مدیران و کارآفرینان اهمیت دارد و به آن‌ها کمک می‌کند تا به راحتی به اهداف خود برسند.
- گوش دادن فعال: هیچ‌کس دوست ندارد با فردی صحبت کند که به او گوش نمی‌دهد، بنابراین توجه به گوینده اهمیت زیادی دارد. شما می‌توانید با پرسیدن سؤالات مناسب، همراهی با مکالمه از طریق تکان دادن سر و پرهیز از حواس‌پرتی‌هایی مانند نگاه کردن به تلفن همراه، نشان دهید که به‌طور فعال گوش می‌دهید.
- مدیریت روابط: روابط شخصی و حرفهای نیاز به تلاش مداوم دارند تا حفظ شوند. ارتباط با مشتریانی که مدتی از آن‌ها بی‌خبر بوده‌اید، صحبت با همکاران در مورد تعطیلات آخر هفته‌شان یا ملاقات با همکاران در خارج از محیط کار، راه‌های خوبی برای مدیریت روابط هستند.
- احترام: شما فقط در صورتی می‌توانید روابط خود را ایجاد و حفظ کنید که احترام متقابل وجود داشته باشد. اجازه دادن به دیگران برای صحبت در جلسات، دانستن زمان مناسب برای شروع گفتگو و پاسخگویی به سؤالات دیگران از جمله روش‌های نشان دادن احترام به همکاران و دوستان است.
سایر مهارت های اجتماعی لازم برای افراد به شرح زیر است:
- صبر
- همکاری و کار تیمی
- درخواست کمک
- تماس چشمی
- پیروی از دستورالعمل‌ها
- مهارت‌های بین‌فردی
- رهبری
- ارتباط غیرکلامی
- نگرش مثبت
- رعایت آداب اجتماعی
- پذیرش انتقاد
- قاطعیت
- اعتماد به نفس
- تنظیم و کنترل احساسات
- تعامل با دیگران
چه عواملی مهارت‌های اجتماعی را تضعیف می‌کند؟
مهارت‌های اجتماعی تا حدود زیادی اکتسابی هستند و به خود فرد بستگی دارند. اما بسیاری از افراد به دلایلی در یادگیری این مهارت‌ها ضعف دارند و با مشکل مواجه می‌شوند. عوامل مهمی که مانع از یادگیری این مهارت‌ها می‌شوند عبارت‌اند از:
- اختلال اوتیسم
- اضطراب اجتماعی
- اختلال وسواس فکری
- افسردگی مزمن
- داشتن رفتارهای ضد اجتماعی
- اعتیاد به مواد مخدر در والدین و خود فرد
اهمیت مهارت های اجتماعی چیست؟
مهارت‌های اجتماعی به شما امکان برقراری ارتباطات مؤثر و معنادار با دیگران را می‌دهند. این ارتباطات نقش کلیدی در ایجاد، حفظ و گسترش روابط شخصی و حرفهای ایفا می‌کنند. حتی اگر بیشتر اوقات به‌تنهایی کار می‌کنید، باز هم در هر موقعیت شغلی یا صنعتی به این مهارت‌ها نیاز خواهید داشت. علاوه بر نقش آن‌ها در ایجاد و حفظ روابط، مهارت‌های اجتماعی در محیط کار نیز کاربردهای فراوانی دارند. برخی از این کاربردها عبارتند از:
- پایداری روابط: مهارت‌های اجتماعی برای موفقیت در روابط کاری، دوستانه و اجتماعی ضروری‌اند. این مهارت‌ها به درک احساسات دیگران کمک کرده و باعث تقویت روابط می‌شوند. برای مثال، در محیط کار می‌توان با شناخت رفتارهای غیرکلامی، ارتباطات موثرتری برقرار کرد.
- برقراری ارتباط مؤثر: افرادی که مهارت اجتماعی بالایی دارند، علاوه بر ارتباط کلامی، زبان بدن را نیز درک می‌کنند. آن‌ها به راحتی گفت‌وگو را آغاز کرده و مذاکره را به نفع خود پیش می‌برند.
- تضمین موقعیت شغلی: افراد با مهارت اجتماعی بالا، شانس بیشتری برای پیشرفت شغلی دارند. این مهارت‌ها انگیزه و رضایت شغلی را افزایش داده و عملکرد آن‌ها را بهبود می‌بخشد، که در نتیجه نظر مدیران را جلب می‌کند.
- افزایش شادی: روابط اجتماعی قوی، کیفیت زندگی را بالا برده و منجر به شادی بیشتر می‌شود. این افراد به دیگران نیز امید و انرژی مثبت منتقل می‌کنند.
- تقویت عملکرد تحصیلی: کسانی که مهارت‌های اجتماعی خوبی دارند، در یادگیری موفق‌ترند. آن‌ها بدون ترس سوال می‌پرسند و خلاقیت بیشتری از خود نشان می‌دهند.
- بهبود سلامت: داشتن روابط اجتماعی قوی، علاوه بر سلامت روان، بر سلامت جسم نیز تأثیر مثبت دارد. این مهارت‌ها خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب و بیماری‌هایی مانند آلزایمر را کاهش می‌دهند.
- کاهش احساس تنهایی: افرادی با مهارت اجتماعی بالا، در شرایط سخت نیز ارتباطات خود را حفظ می‌کنند و کمتر احساس تنهایی دارند. در مقابل، افراد فاقد این مهارت‌ها، دایره ارتباطی محدودتری دارند و بیشتر دچار احساس انزوا می‌شوند.
در مصاحبه‌های شغلی، که ممکن است موقعیت‌هایی استرس‌زا باشند، نمایش مهارت‌های اجتماعی بسیار مهم است تا کارفرمایان متوجه شوند شما گزینه‌ای مناسب برای تیم آن‌ها هستید. مشارکت فعال در گفت‌وگو، پرسیدن سؤالات مرتبط، حفظ تماس چشمی و استفاده از زبان بدن برای نشان دادن علاقه، از جمله روش‌های مؤثر برای برجسته‌سازی این مهارت‌ها هستند.
چگونه مهارت های اجتماعی را به دست آوریم؟
برای تقویت مهارت‌های اجتماعی، این راه‌کارها را دنبال کنید:
- هنگام صحبت با دیگران، با دقت گوش دهید و نشان دهید که به حرفهای آن‌ها علاقه‌مند هستید.
- حفظ تماس چشمی نشان‌دهنده اعتماد به نفس و توجه شماست.
- حالات چهره، حرکات دست و وضعیت بدن شما پیام‌های مهمی را منتقل می‌کنند.
- نظرات خود را با احترام بیان کنید و احساسات دیگران را درک کنید.
- سعی کنید خود را جای دیگران بگذارید و دیدگاه آن‌ها را درک کنید.
- شرکت در فعالیت‌های گروهی، حضور در جمع‌ها و تعامل با افراد مختلف به بهبود مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کند.
- از دیگران فیدبک بگیرید؛ از دیگران بخواهید درباره نحوه تعامل شما نظر دهند و از این بازخوردها برای بهبود استفاده کنید.
- در موقعیت‌های گوناگون، مانند جلسات یا گفت‌وگوهای روزمره، مهارت‌های خود را به کار بگیرید.
- با تمرین مستمر و توجه به این نکات، می‌توانید مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنید و در ارتباطات شخصی و حرفهای موفق‌تر عمل کنید.
مهارت های اجتماعی و ارتباطی در محل کار
همان طور که گفتیم مهارت های اجتماعی و ارتباطی قاعده و قانون خاصی ندارند و مطابق با سن، موقعیت و محیط تغییر می‌کنند. مهم‌ترین مهارت‌های ارتباطی در محل کار شامل موارد زیر است:
- ارتباط موثر: بدون داشتن مهارت ارتباط موثر، کار تیمی، برقراری ارتباط در محل کار و پیشرفت موقعیت شغلی امکان‌پذیر نیست. کسانی که ارتباط موثر را بلد هستند، به راحتی در جمع همکاران خود صحبت می‌کنند و در مورد ایده‌هایی که دارند بدون نگرانی با دیگران حرف می‌زنند.
- توانایی حل تعارض: اختلاف نظر و نارضایتی 2 جزء جدایی‌ناپذیر محل کار هستند. حل تعارض به شما کمک می‌کند تا منبع مشکل را پیدا کرده و به دنبال راه‌حل آن باشید.
- همدلی: دیگر مهارت اجتماعی مهم برای محل کار، بدون شک مهارت همدلی است. کسی که این مهارت را دارد، درک بالایی از احساسات دیگران دارد و به همین خاطر مورد اعتماد افراد است.
- مدیریت روابط: منظور از مدیریت روابط توانایی برقراری روابط مفید و قدرت حفظ آن‌ها در محل کار است. به پشتوانه این مهارت می‌توان روابطی کاملا حرفهای با مدیران، کارمندان و حتی مشتریان برقرار کرد.
- گوش دادن فعال: مهارت گوش دادن فعال، یعنی بتوانید دقیقا و مشخصا به فرد مقابل خود گوش کنید. افرادی که توانایی گوش دادن فعال دارند، حس احترام و اعتماد بیشتری به طرف مقابل خود القا می‌کنند و به همین دلیل مورد توجه همکاران خود قرار می‌گیرند.
- احترام مقابل: مهارت اجتماعی مهم دیگری که برای محل کار لازم است، مهارت احترام مقابل است. این یعنی بدانید که چه زمانی و چگونه می‌توانید با دیگران ارتباط برقرار کنید و البته به آن‌ها اجازه بدهید که نظرات و ایده‌های خود را بیان کنند. همچنین استفاده مفید از وقت و جلوگیری از اتلاف وقت دیگران نشانه‌ای از احترام متقابل است.
انواع مهارت های اجتماعی کودکان
مهارت‌های اجتماعی تنها مختص افراد بزرگسال نیست بلکه برای کودکان هم ضروری هستند. این مهارت‌ها به کودکان این امکان را می‌دهند که به راحتی در جمع هم سن و سالان خود قرار گرفته و استرس کمتری داشته باشند. مهم‌ترین مهارت‌های اجتماعی برای کودکان عبارت‌اند از:
- همکاری: یعنی کودک برای رسیدن به یک هدف مشترک بتواند با دیگران همکاری کند.
- گوش دادن: گوش دادن به معنی سکوت در مقابل حرف زدن دیگران نیست، بلکه به معنی درک دقیق جزئیات صحبت‌های طرف مقابل است که جزو مهمی از ارتباطات سالم به شمار می‌رود.
- پیروی از دستورالعمل‌ها: در زندگی در هر مرحله‌ای دستورالعمل‌های خاصی وجود دارد که دنبال نکردن آن‌ها عواقبی را در پی دارد. با این مهارت، کودکان از سن پایین تبعیت از قوانین و دستورالعمل‌ها را یاد می‌گیرند.
- احترام به حریم شخصی: کودکان باید درک درستی از حریم شخصی داشته باشند و به آن احترام بگذارند.
- ارتباط چشمی: بخش مهمی از رابطه را ارتباط چشمی موثر تشکیل می‌دهد، در حالی که بسیاری از کودکان در این مهارت مشکل دارند.
- رعایت ادب و احترام: کودکان باید ادب و احترام را بشناسند و با اینکه عمیقا دوست ندارند، طبق آداب رفتار کنند.
- اشتراک‌گذاری: اشتراک‌گذاری یعنی کودکان خودخواه نباشند و بتوانند از طریق به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی‌ها یا خوراکی‌هایشان با دیگران دوست شوند.
وب‌سایت mentalhealthcenterkids در مورد انواع مهارت های اجتماعی برای کودکان می‌گوید:
“مهارت‌های اجتماعی کودکان، مانند همدلی، ارتباط و کار تیمی، از اوایل کودکی شروع به رشد می‌کنند، اما برای تقویت آن‌ها به راهنمایی، تلاش و تمرین نیاز است. این مهارت‌ها که شامل ارتباطات کلامی و غیرکلامی می‌شوند، برای ساختن دوستی‌ها، کاهش استرس و بهبود نتایج بلندمدت مانند موفقیت‌های آموزشی و شغلی ضروری هستند. برای کودکانی که با چالش‌هایی مواجهند، ابزارهایی مانند تمرین‌های مهارت‌های اجتماعی می‌توانند به ویژه در رشد مثبت آن‌ها مفید باشند.”
آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان
آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان در سنین مختلف اهمیت دارد. یک سری از این مهارت‌ها توسط والدین و یک سری از آن‌ها توسط معلمان و مربیان آموزش داده می‌شوند. به طور کلی روش‌های زیر در آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان کاربردی هستند:
- انجام بازی‌های مختلف
- مکالمه و گفتگو با کودک
- کتاب خواندن و صحبت کردن همزمان
- پرسش و پاسخ در مورد مسائل مختلف
- گردش در طبیعت
- عذرخواهی از کودک در مواقع نیاز و صحبت با او در مورد ضرورت آن
- احترام به نظرات کودک و نظر خواستن از او
- مسئولیت دادن به کودک
- تعیین قانون و مرز برای غذاخوردن، خرید و …
معرفی کتاب برای تقویت مهارت های اجتماعی
مطالعۀ کتاب‌های داستانی، کتاب های توسعه فردی و کتاب‌های روانشناسی یکی از راه‌های تقویت مهارت های اجتماعی است. مطالعۀ کتاب باعث افزایش همدلی و درک می‌شود. برخی از کتاب‌خا بخصوص کتاب‌هایی با موضوعات روانشناسی انسان، مهارت‌های ارتباطی و زبان بدن به افراد برای برقراری ارتباط موثر و حل تعارضات کمک می‌کنند. در ادامه چند کتاب از نشر نوین که به تقویت مهارت های اجتماعی شما کمک می‌کند را بررسی می‌کنیم.
کتاب این گفتگو ادامه دارد از چارلز دوهیگ مهارت‌های ارتباطی موثر در عصر دیجیتال را با استفاده از تحقیقات علمی و مثال‌های عملی بررسی می‌کند. او در این کتاب از اهمیت زبان بدن، انتخاب کلمات مناسب، و استفاده از ابزارهای دیجیتال برای انتقال پیام می‌گوید. این کتاب به شما کمک می‌کند تا در محیط‌های مختلف ارتباطات بهتری بسازید.
کتاب کلمات جادویی از جونا برگر به تاثیر کلمات در ساختن ارتباطات خوب و تعاملات بهتر متمرکز است. این کتاب از دید زبان‌شناسی و روانشناسی بررسی می‌کند که چطور انتخاب کلمات درست می‌تواند روابط شخصی و حرفهای را بهتر کند. این کتاب تکنیک‌هایی را برای بیان بهتر احساسات و ایده‌ها ارائه می‌دهد.
کتاب قدرت اختلاف نشان می‌دهد که تعارضات و اختلافات، به جای تهدید، می‌توانند فرصتی برای رشد و تقویت روابط باشند. این کتاب نشان می‌دهد با پذیرش اختلافات، تقویت همدلی، مدیریت تعارض، و تمرین انعطاف‌پذیری می‌توان با چالش‌های ارتباطی کنار آمد و روابط پایدارتری در زندگی ایجاد کرد.
این کتاب از اهمیت همدلی و نوع‌دوستی در بهبود روابط انسانی می‌گوید. این کتاب نشان می‌دهد که چطور رفتارهای همدلانه و نوع‌دوستانه می‌توانند روابط را عمیق‌تر کنند و تاثیرات مثبتی بر سلامت روان و جسم فرد داشته باشند.
تمرین های عملی برای شروع مکالمه با افراد جدید معرفی کنید
برای شروع مکالمه با افراد جدید، سوال‌های باز بپرس، مثل “امروز چطور گذشت؟” یا از محیط اطرافت برای پیدا کردن موضوع صحبت استفاده کن. یه تعریف صادقانه می‌تونه حس خوبی ایجاد کنه، و نقش شنونده‌ی خوب داشتن باعث می‌شه مکالمه راحت‌تر پیش بره. همچنین، داشتن یه داستان کوتاه جالب برای تعریف، کمک می‌کنه گفتگو طبیعی‌تر بشه. اگر مکالمه خوب پیش نرفت، مهمه که خودت رو سرزنش نکنی و باز امتحان کنی!
من کتاب این گفتگو ادامه دارد رو خودندم و واقعا راهکارهایی جالبی داره پیشنهاد میکن اگه به دنبال راهی برای بهتر صخبت کردن و برقراری ارتباط هستید بخونید این کتابو. ممنون از نشر نوین.
ممنون از مقاله خوبتون. مهارت های اجتماعی رو از چه سنی باید به کودکان آموزش داد؟
ممنون از توجه شما دوست عزیز
سؤال خیلی خوبیه! مهارت‌های اجتماعی رو می‌شه از همون اوایل کودکی (حدود ۲ تا ۳ سالگی) به شکل ساده و بازی‌گونه آموزش داد. کودک از طریق بازی، تعامل با هم‌سن‌وسال‌ها، و مشاهده رفتار بزرگ‌ترها، شروع به یادگیری مفاهیمی مثل نوبت گرفتن، همدلی، و گفت‌وگوی مؤثر می‌کنه.
من کتاب این گفتگو ادامه دارد رو دارم میخونم و چیزهای خیلی جالبی در مورد مهارت های ارتباطی میگه