مسئولیت‌پذیری مفهومی است که در مرز جبر و اختیار قرار دارد. هر یک از ما، با تصمیم‌هایی که می‌گیریم، مسئولیت نقش‌های مختلف خود را بر عهده می‌گیریم. برخی افراد از زیر بار وظایف خود شانه خالی می‌کنند و همین موضوع می‌تواند آن‌ها را به سمت شکست و ناامیدی سوق دهد. برای مثال، فردی که صرفاً تحت فشار اطرافیان وارد زندگی مشترک شده است، ممکن است در مواجهه با مسئولیت‌های این مسیر احساس نارضایتی و سردرگمی کند.
در مقابل، افرادی که به مسئولیت‌های خود (چه اجباری و چه اختیاری) متعهد هستند، نه‌تنها حس کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند، بلکه رضایت و موفقیت بیشتری نیز تجربه می‌کنند. مسئولیت‌پذیری مهارتی اکتسابی است و حتی افرادی که در این زمینه ضعیف هستند، می‌توانند با تمرین و تکرار آن را تقویت کنند. در ادامه این مقاله، به ویژگی‌های افراد مسئولیت‌پذیر، انواع مسئولیت‌پذیری و روش‌های مؤثر برای تقویت آن خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
- مسئولیت پذیری چیست؟
- مسئولیت پذیری در زندگی
- انواع مسئولیت پذیری
- فواید مسئولیت پذیری
- نقش مسئولیت‌پذیری در موفقیت شغلی
- ویژگی‌های فرد مسئولیت‌پذیر
- چطور به یک فرد مسئولیت پذیر تبدیل شویم؟
- کتاب‌هایی که به تقویت مسئولیت‌پذیری شما کمک می‌کنند
مسئولیت پذیری چیست؟
مسئولیت‌ها در واقع، وظایفی هستند که از سمت دیگران یا خودمان به ما محول می‌شوند و نتیجه تصمیم‌گیری‌های ما هستند. بنابراین تعریف ساده مسئولیت پذیری (Responsibility)، تعهد به انجام وظایف و نقش‌های مختلف فرد در زندگی است. برخی از مسئولیت‌ها به صورت کلامی از سمت دیگران به ما محول می‌شوند، برای مثال رئیس شما در محل کار مسئولیت‌ها و وظایفی که قرار است انجام دهید، به شما می‌گوید. با این حال برخی از وظایف کلامی نیستند و طبق یک قانون نانوشته‌ی مخفی و مشترک بین همه در جریان هستند. برای مثال بعد از ازدواج یا بعد از تولد فرزندتان بدون آنکه کسی به شما توضیح بدهد، مسئولیت انجام یک سری امور مربوط به زندگی مشترک و تربیت فرزندان را به عهده می‌گیرید.
هر یک از ما در زندگی روزمره خود مسئولیت‌های مختلفی را برعهده داریم. برخی از این مسئولیت‌ها مربوط به زندگی شخصی خودمان هستند، اما برخی دیگر به دلیل تاثیری که روی جامعه می‌گذارند، اجتماعی محسوب می‌شوند. بنابراین می‌توان گفت که مسئولیت پذیری اشکال مختلفی دارد.
مسئولیت پذیری در زندگی
بسیاری از افراد درک درستی از مسئولیت‌پذیری در زندگی ندارند، آن‌ها فکر می‌کنند مسئولیت‌پذیری در زندگی قبول همه شرایط است، اما اینطور نیست. تسلیم‌شدن در برابر اتفاقات خوب و بد زندگی، قربانی‌شدن است نه مسئولیت‌پذیری در زندگی. مسئولیت‌پذیری در زندگی یعنی شما علاوه بر دوستان، خانواده، همکاران، جامعه و … در قبال خود و زندگی‌تان مسئول باشید و تعهد داشته باشید. مسئولیت‌پذیری در زندگی کمک می‌کند تا فرد به نقطه درستی در زندگی خود برسد و احساس ارزشمندی کند. مسئولیت‌پذیری در زندگی با اینکه می‌تواند بسیار دردناک باشد، اما امری ضروری است و نقش مهمی در زندگی دارد.
انواع مسئولیت پذیری
همان طور که گفتیم مسئولیت پذیری شکل‌های مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت اند از:
مسئولیت پذیری فردی
اولین جایی که هر کس مسئولیت پذیری را تجربه می‌کند، محیط خانواده و زندگی شخصی است و اگر والدین فرزندان خود را مسئولیت پذیر بار بیاورند، آن‌ها در آینده نیز افرادی مسئولیت پذیر خواهند بود. کسی که در زندگی خانوادگی و شخصی خود مسئولیت پذیر است، برای رسیدن به اهداف خود منتظر یک نجات‌دهنده نمی‌ماند و برنامه‌ریزی می‌کند. این چنین فردی در برابر وظایف اجتماعی و شغلی خود نیز مسئولیت پذیر خواهد بود.
مسئولیت پذیری اجتماعی
مسئولیت پذیری در جامعه، به وظایف ما در قبال جامعه مربوط می‌شود. اساس این نوع مسئولیت پذیری، سیستم اخلاقی است. این یعنی شما در مسئولیت پذیری اجتماعی خود باید طوری عمل کنید که به محیط زیست و افراد جامعه آسیب کمی برسانید. موارد زیر چند نمونه از انواع مسئولیت پذیری اجتماعی هستند:
- کمک به فقرا
- شرکت در امور عام المنفعه
- حفاظت از محیط زیست
- استفاده درست از منابع
- حفاظت از حیوانات
مسئولیت پذیری در کار
هر یک از ما وقتی در جایی مشغول به کار می‌شویم، در برابر مجموعه‌ای که در آن کار می‌کنیم یک سری مسئولیت‌هایی داریم. مسئولیت پذیری در کار به این دلیل مهم است که تمام مدیران و کارفرمایان دوست دارند با افراد مسئولیت‌پذیر کار کنند و به آن‌ها اعتماد می‌کنند. بنابراین اگر به دنبال پیشرفت شغلی، باید در برابر وظایف شغلی خود مسئولیت پذیر باشید. موارد زیر جزو مسئولیت‌های کاری محسوب می‌شوند:
- وقت‌شناسی
- رعایت احترام و درک متقابل همکاران
- نظم و تعهد کاری
- صداقت و راستگویی
- حفظ اطلاعات کاری
وب‌سایت indeedدر مورد مسئولیت پذیری در کار می‌گوید:
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های یک محیط کاری سالم، ایجاد جو مسئولیت‌پذیری فردی است. محیط‌های کاری که به مسئولیت‌پذیری اهمیت می‌دهند، معمولاً به اعضای تیم این آزادی را می‌دهند که در انجام وظایف روزمره خود استقلال عمل داشته باشند. اعضای تیم می‌دانند که می‌توانند از همکاران خود کمک بگیرند و در صورت بروز مشکل احساس حمایت می‌کنند، که این امر می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا مسائل را سریع‌تر از محیط‌های کاری دیگر حل کنند.
زمانی که مسئولیت کار خود را می‌پذیرید، متوجه می‌شوید که هر مشکلی که در کارتان وجود دارد، مسئولیت شما برای حل آن است. همین موضوع به شما قدرت می‌دهد و به شما این امکان را می‌دهد که خود را برای انجام بهتر چالش کنید. این امر نه تنها می‌تواند به موفقیت شما در نقش فعلی کمک کند، بلکه می‌تواند به شما در دستیابی به موفقیت در نقش‌های آینده نیز یاری رساند تا بتوانید بیشتر رشد کنید و تجربه و مهارت‌های خود را گسترش دهید.
مسئولیت‌پذیری خانوادگی
خانواده، اولین جامعه‌ای است که افراد به آن وارد می‌شوند. بنابراین درست مانند جوامع بزرگ که افراد مسئولیت‌های مختلفی به عهده دارند، هر یک از خانواده نسبت به هم وظایف و مسئولیت‌هایی بر عهده دارند. برای مثال مسئولیت والدین در برابر یکدیگر و در قبال تربیت فرزندان جزوی از مسئولیت‌پذیری خانوادگی است.
مسئولیت‌پذیری اخلاقی
منظور از مسئولیت‌پذیری اخلاقی، تعهد هر یک از افراد نسبت به رفتارها و تصمیماتی است که می‌گیرند. بنابراین مسئولیت‌پذیری اخلاقی باعث می‌شود تا فرد نسبت به اعمال خود احساس مسئولیت کند و از انجام دادن اعمالی که حقوق و احترام دیگران را زیر پا می‌گذارد، خودداری کند.
مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی
مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی، بخش مهم و زیرمجموعه مسئولیت‌پذیری اجتماعی بوده و به معنی تلاش برای حفظ و حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی است. استفاده بهینه از منابع انرژی، حفظ طبیعت، دفع درست زباله‌ها، استفاده از حمل و نقل عمومی، تلاش برای کاهش آلودگی آب و هوا از جمله مهم‌ترین مسئولیت‌های زیست‌محیطی هستند که همه افراد باید نسبت به آن‌ها احساس مسئولیت کنند.
فواید مسئولیت پذیری
مهم‌ترین فایده مسئولیت پذیری، کاهش استرس و آرامش روانی خود فرد و دیگران است. برای مثال وقتی کارهای مربوط به شغل خود را به موقع و درست انجام می‌دهید، هم خودتان و هم مدیرتان آرامش خاطر بیشتری دارید و دچار استرس و اضطراب نمی‌شوید. مدیر وقتی این مسئولیت پذیری شما را می‌بیند، به شما اعتماد کرده و موقعیت‌های شغلی بهتری را به شما محول خواهد کرد. در واقع افراد مسئولیت پذیر، افرادی موفق و قابل اعتماد هستند و می‌توانند موقعیت شغلی بهتری در زندگی کسب کنند. از دیگر فواید مسئولیت پذیری همچنین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مسئولیت پذیری، باعث افزایش اعتماد به نفس می‌شود.
- افراد مسئولیت پذیر، کنترل امور را به دست دارند.
- مسئولیت پذیری باعث بهبود عملکرد فرد در جنبه‌های مختلف زندگی می‌شود.
- مسئولیت‌پذیری باعث احساس رضایت فرد می‌شود.
- اگر مسئولیت پذیر باشید، دیگران بهتر و راحت‌تر به شما اعتماد می‌کنند.
- با مسئولیت پذیری می‌توان ارتباطات اجتماعی قوی و هدفمندی با دیگران برقرار کرد.
- با مسئولیت پذیری موفقیت شغلی شما تضمینی است.
نقش مسئولیت‌پذیری در موفقیت شغلی
مسئولیت‌پذیری در کار، با نام مسئولیت‌پذیری شغلی یا Work Responsibility شناخته می‌شود و به مجموعه وظایفی گفته می‌شود که فرد باید با توجه به جایگاه شغلی خود آن‌ها را انجام دهد و در برابر آن‌ها مسئول است. هر فردی که در بخشی مشغول به کار می‌شود و برای آن حقوق دریافت می‌کند، باید در برابر وظایفی که به او محول شده است متعهد و دلسوز باشد. مسئولیت‌پذیری در کار نقش موثری در موفقیت شغلی افراد دارد.
این فرد برای انجام دادن وظایف خود برنامه‌ریزی می‌کند و با دیگر کارمندان خود برای رسیدن به اهداف سازمان همکاری می‌کند. این افراد همچنین خودخواه نیستند و در بین همکاران و مشتریان به عنوان فردی مورد اعتماد و کار درست شناخته می‌شوند. همه این ویژگی‌ها باعث جلب توجه مدیران و صاحبان کسب و کارها شده و در نهایت موقعیت‌های شغلی بهتری برای فرد به ارمغان می‌آورد.
ویژگی‌های فرد مسئولیت‌پذیر
کسانی که مسئولیت پذیر هستند، ویژگی‌هایی دارند که باعث می‌شود دیگران راحت‌تر به آن‌ها اعتماد کرده و با آن‌ها کار کنند. البته به خاطر داشته باشید که فرد مسئولیت پذیر، نه تنها مسئولیت کارهای موفق و مثبت را به عهده می‌گیرد بلکه در قبال شکست‌ها و اشتباهات هم خود را مسئول و متعهد می‌داند. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرد مسئولیت پذیر عبارت اند از:
- صداقت در گفتار و عمل
- رعایت احترام در ارتباط با دیگران
- رعایت حریم خصوصی دیگران
- توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران
- وقت‌شناس و منظم
- متعهد بودن نسبت به کار و وظایف
- شجاع و نترس
- درک موقعیت‌ها
- مثبت‌اندیشی و دوری از منفی‌بافی
- واقع‌گرایی و تلاش برای رشد مجموعه
- توانایی مدیریت زمان
- دارای مهارت خودکنترل‌گری
- دارای مهارت نه گفتن
- منعطف و سازگار
- شکایت و گله نکردن از شرایط کار
- دقت و سرعت بالا
- دوری از اهمال کاری و فرار کردن از انجام کارها
- اجتناب از سرزنش دیگران و عوامل بیرونی به هنگام شکست
- قدردان و سپاسگزار بودن
- توانایی انجام کار تیمی
- مشورت با دیگران و استفاده از توصیه‌های آن‌ها
- تعهد به ارزش‌های سازمانی
- خلاقیت بالا
- یافتن راهکار برای حل مشکلات به جای ناراحتی بابت آن‌ها
اگر توجه کنید، می‌بینید که مسئولیت پذیری بیشتر از آنکه یک توانایی ذاتی باشد، یک مهارت اکتسابی است و همه افراد با کمی تمرین و تکرار می‌توانند به فردی مسئولیت پذیر تبدیل شوند. در ادامه در مورد راهکارهای تقویت مهارت مسئولیت پذیری بیشتر صحبت می‌کنیم.
چطور به یک فرد مسئولیت پذیر تبدیل شویم؟
برای تبدیل شدن به یک فرد مسئولیت‌پذیر روش‌های مختلفی وجود دارد. لازم است روش مناسب خود را پیدا کرده و فردی مسئولیت پذیر شوید. همچنین رعایت نکات زیر به تقویت مهارت مسئولیت پذیری شما کمک خواهد کرد.
- وظایف خود را در زندگی فردی، اجتماعی و کاری بشناسید
- نسبت به وظایف خود متعهد باشید
- مسئولیت اشتباهات خود را به عهده بگیرید
- با برنامه‌ریزی وقت خود را مدیریت کنید زیرا برنامه‌ریزی به شما کمک می‌کند که بدون اتلاف وقت و با کمترین سختی، همه وظایف خود را انجام دهید.
- اهداف خود را مشخص کنید و برای محقق‌شدن آن‌ها برنامه‌ریزی کنید.
- با افرادی که مسئولیت پذیر هستند، بیشتر وقت بگذرانید.
- ترس و نگرانی‌هایی را که منجر به ترک مسئولیت‌ها می‌شوند، رها کنید.
- در مقابل افرادی که برای شما کاری انجام می‌دهند، سپاسگزار باشید و سعی کنید لطف آن‌ها را جبران کنید.
- کمال گرایی را کنار بگذارید، زیرا هیچ کاری وجود ندارد که بدون نقص و عالی پیش برود.
- در انجام کارها، حتی کارهای کوچک و بی‌اهمیت، متعهد و منظم باشید.
- مهارت نه گفتن را یاد بگیرید.
- از پذیرفتن مسئولیت‌هایی که از امکانات و توانایی‌های شما خارج هستند، اجتناب کنید.
- وظایف خود را درست در موعد مقرر انجام دهید.
مسئولیت‌پذیربودن به یک باره اتفاق نمی‌افتد و شما تنها با یک تصمیم ساده تبدیل به فردی مسئولیت پذیر نخواهید شد. شما ابتدا باید وظایف و اهداف خود را مشخص کرده و با گام‌های کوچک مسئولیت پذیری نسبت به هر یک از اهداف و وظایف خود را شروع کنید.
کتاب‌هایی که به تقویت مسئولیت‌پذیری شما کمک می‌کنند
کتاب خواندن برای پیشرفت در هر موضوعی مفید است. کافی است برای تقویت مهارتی خاص کتاب‌هایی با موضع مورد نظر خود را مطالعه کنید. خواندن کتاب‌های مرتبط با مسئولیت‌پذیری به شما کمک می‌کند تا تعریف مسئولیت‌پذیری و تأثیر آن بر زندگی شخصی و حرفه‌ای را بهتر درک کنید. کتاب عادت های اتمی از جیمز کلیر یکی از کتاب‌هایی است که به شما کمک می‌کند با ایجاد عادت‌های جدید به انسان مسئولیت‌پذیرتری تبدیل شوید.
کتاب طرز فکر از کارول دوک هم یکی از کتاب‌هایی است که می‌تواند در زمینۀ مسئولیت‌پذیری به شما کمک کند. این کتاب به شما کمک می‌کند تا ذهنیت رشد را در خود تقویت کنید. با پذیرش این ذهنیت، مسئولیت رشد و پیشرفت شخصی خود را به عهده خواهید گرفت و از شکست‌ها به عنوان فرصتی برای یادگیری و پیشرفت استفاده می‌کنید. کتاب 12 قانون زندگی از جردن پیرتسون هم در مورد اهمیت مسئولیت‌پذیری در زندگی گفته است.
همچنین خواندن زندگینامه‌ها و کتاب‌های خودیاری می‌تواند به شما نشان دهد که چگونه افراد موفق در زمینه مسئولیت‌پذیری عمل کرده‌اند. این افراد با مدیریت زمان، اولویت‌بندی وظایف و پذیرش نتایج، موفقیت‌های بزرگی را کسب کرده‌اند. مطالعه تجربیات آن‌ها می‌تواند انگیزه‌بخش باشد و شما را به سمت پذیرش مسئولیت‌های بیشتر سوق دهد.
ممنون مقاله مفیدی بود
خوشحالیم که مقاله رو دوست داشتین
مقاله مفیدی بود از مطالب عالی و کاربردی شما سپاسگزارم
ممنون از توجه شما مریم عزیز
خوشحالیم که مطالب براتون مفید بوده
به نظر من اگه همه آدما مسئولیت پذیر بودن زندگی خیلی آسون تر میشد.
بله نگار عزیز همینطوره
مسئولیت پذیر بودن یکی از اصول اولیه کاریه ولی الان تبدیل شده به یه آپشن.
ممنون که به این موضوع پرداختین خیلی موضوع مهمیه
در مورد مسئولیت پذیری در شرکت ها هم توضیح بدید ممنون
مسئولیت‌پذیری در شرکت‌ها یعنی اینکه هر فرد یا تیمی پاسخگوی عملکرد خودش باشه و به تعهداتش پایبند بمونه. این موضوع شامل احترام به زمان‌بندی، کیفیت کار، همکاری با هم‌تیمی‌ها و پذیرش اشتباهات هم می‌شه. شرکت‌هایی که فرهنگ مسئولیت‌پذیری دارن، معمولاً محیط کاری سالم‌تر، اعتماد بیشتر بین اعضا و بهره‌وری بالاتری رو تجربه می‌کنن. راه‌هایی مثل تعیین انتظارات شفاف، بازخورد مستمر و ایجاد فضای امن برای اشتباهات و یادگیری می‌تونه مسئولیت‌پذیری رو تقویت کنه.