طبق گفتۀ پزشکان، اضطراب هسته مرکزی بسیاری از اختلالات جسمی و روانی است و از آن به عنوان مادر بیماریهای روانپزشکی یاد میشود. البته اضطراب همیشه بد نیست، زیرا یک هشدار بوده و باعث هوشیاری فرد میشود. در واقع میتوان گفت که این شرایط در برخی مواقع فرد را به سمت مراحل بعدی سوق میدهد، مانند اضطراب شب امتحان.
این نوع اضطراب بدن را در حالت هوشیار نگه میدارد و به فرد کمک میکند تا خودش را برای امتحان آماده کند. اما این اختلال پیش از امتحان موقتی است و بعد از امتحان از بین میرود. مسالۀ اصلی آن دسته اضطرابهایی هستند که به طور مداوم وجود دارند و طیف مختلفی از علائم رفتاری، جسمی و روانی را ایجاد میکنند. در ادامه این مقاله به بررسی اختلال اضطراب و انواع آن میپردازیم.
فهرست مطالب
- اختلال اضطراب چیست؟
- علائم اضطراب
- علت اضطراب چیست؟
- تاثیرات اضطراب بر بدن
- انواع اضطراب
- تفاوت اضطراب و استرس و ترس چیست؟
- معرفی کتابهای مرتبط با اضطراب
- راهکارهایی برای درمان اضطراب
اختلال اضطراب چیست؟
اضطراب (Anxiety)، پریشانی، دلهره و هیجان نامشخص و البته ناخوشایندی است که باعث بروز علائمی چون ترس، افسردگی و انزوا در فرد شده و او را ناتوان میکند. این اختلال مانند دیگر احساسها، یک نیاز ضروری است و از ابتدای خلقت همراه انسان بوده است. اما زمانی که این احساس زندگی روزمره فرد را با چالش روبرو کند، با عنوان اختلال اضطرابی از آن یاد میشود.
به این ترتیب منظور از اختلال اضطرابی یا Anxiety disorder، احساس ترس و پریشانی شدید نسبت به وقایع کنونی و آینده است که به عنوان رایجترین بیماری روانی شناخته میشود. اختلال اضطرابی محدودیت سنی ندارد و احتمال بروز آن در کودکان و بزرگسالان به یک اندازه است، با این حال در سنین 30 تا 45 سالگی به اوج میرسد. طبق آمارها تقریبا 28 درصد انسانها در جهان درگیر نوعی اختلال Anxiety هستند.
علائم اضطراب
علائم اختلال اضطراب در هر فرد با توجه به روحیات و همچنین درجۀ آن به شکلهای مختلفی بروز میکنند. علائم اضطراب را میتوان به سه دسته زیر تقسیمبندی کرد:
- علائم روانی که شامل مواردی چون احساس ترس، افسردگی، ناراحتی بدون دلیل، افکار ناراحتکننده، وسواس، کابوس و … هستند. این علائم به دنبال تاثیر اضطراب دائمی بر روح و روان فرد ایجاد میشوند.
- علائم رفتاری که شامل نشانههای عملی و رفتاری اضطراب میشوند. وسواس تمیزی، شستن مکرر دستها، اختلال خواب، مشکل در انجام امور روزمره، مشکل برقراری ارتباط با دیگران، افزایش مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر و … جزو علائم رفتاری هستند.
- علائم فیزیکی به آن دسته نشانههایی گفته میشود که از تاثیر این اختلال بر جسم و بدن فرد نشات میگیرند. نشانههایی چون تپش قلب، ضربان قلب نامنظم، بیحسی دست و پا، احساس گزگز در دست و پا، انقباض عضلات، درد شکمی، حالت تهوع، تعریق دستها، سردی دستها، خشکشدن دهان و تنگی نفس از مهمترین علائم فیزیکی اضطراب به شمار میروند.
علت اضطراب چیست؟
مانند بیشتر اختلالات رفتاری، علت دقیق اختلال اضطراب نیز هنوز کشف نشده است، روانشناسان بر این باور هستند که هر تجربۀ ناخوشایندی میتواند در افراد مستعد باعث بروز اضطراب شود. در کنار تجارب ناخوشایند، ژنتیک و سابقه ابتلای خانوادگی به این اختلال نیز ریسک بروز این اختلال را در افراد افزایش میدهد. همچنین تحقیقات اخیر نشان داده که ابتلا به دیگر بیماریهای مزمن میتواند زمینهساز بروز اختلال اضطراب در فرد شود. برای مثال احتمال بروز این اختلال در افراد با سابقه مشکلات قلبی، اختلال تیروئید، بیماری آسم و …. بیشتر از سایرین است.
تاثیرات اضطراب بر بدن
اضطراب مزمن خطری تهدیدکننده برای فرد محسوب میشود، زیرا میتواند زنجیرهای از مشکلات و بیماریهای جسمی را برای فرد به دنبال داشته باشد. از مهمترین تاثیرات اضطراب روی بدن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احتمال ابتلا به فشار خون بالا، درد قفسه سینه، تپش قلب، افزایش ضربان قلب و گرفتگی عروق کرونر را افزایش میدهد.
- این اختلال با فعالکردن بیوقفه سیستم گریز از خطر در بدن و افزایش تولید هورمونهایی چون آدرنالین، در نهایت منجر به ضعف سیستم ایمنی و ابتلا عفونتهای مختلف باکتریایی و ویروسی میشود.
- مشکلاتی چون حالت تهوع، انقباض شکم، درد معده، کاهش اشتها و … جزو علائم مهم فیزیکی اختلال اضطراب هستند.
- میتواند باعث بروز علائمی چون سردرد، سرگیجه و حتی افسردگی شود.
انواع اضطراب
به طور کلی اختلال اضطرابی به مجموعه 10 اختلال روانی گفته میشود که هر یک تفاوتهایی با هم دارند و وجه مشترک آنها، بروز علائم به شکلی بیمارگونه است. انواع اضطراب عبارت اند از:
- اختلال پانیک یا وحشتزدگی که در آن فرد دورههای ترس و وحشت شدید را به صورت مکرر تجربه میکند. علائم اختلال پانیک بسیار شدید هستند و در زمان کمی به اوج خود میرسند.
- اختلال آگورافوبیا یا بازار هراسی که در آن فرد بعد از قرارگرفتن در موقعیتهای شلوغی مثل بازار یا برعکس آن از تنها ماندن در خارج از خانه دچار ترس و اضطراب میشود. در واقع فرد از این موقعیتهای نمیترسد، بلکه از اینکه در این موقعیتها دچار حمله شود، وحشت دارد.
- اختلال اضطراب اجتماعی که در این حالت، فرد از موقعیتهایی که احتمال میدهد در آنها خجالت بکشد و مورد قضاوت دیگران قرار گیرد، دوری میکند. برای مثال فرد درگیر این نوع اختلال از جلسههای حضوری با افراد غریبه دوری میکند.
- اختلال هیپوکندریا که در آن فرد با وجود اینکه سالم است، خود را بیمار میداند.
- اختلال اضطراب پس رویدادی یا بعد از حادثه که بعد از تجربه موقعیتهای دشوار و شدیدا استرسزا ایجاد میشود. برای مثال زلزله، تجاوز جنسی و تصادف از مهمترین عوامل بروز این اختلال هستند.
- اختلال اضطراب جدایی که بیشتر در کودکانی که والدین یا مراقبتکنندگان عاطفی (پدربزرگ، مادربزرگ، معلم و …) از دست دادهاند ایجاد میشود. این اختلال در بزرگسالان با ترس از دست دادن یا بیماری عزیزان بروز پیدا میکند.
- اختلال وسواس فکری عملی که فرد افکاری را به طور ناخواسته به صورت مداوم تجربه میکند. در این حالت سعی میکند به این افکار توجهی نکند، اما نمیتواند و این افکار باعث انجام کارهایی ناخواسته میشوند.
- اختلال اضطراب فراگیر که روی موضوع خاصی تمرکز نمیکند و در این حالت، فرد سطح بسیار شدیدی از نگرانی و دلهره را در مورد اتفاقات روزمره تجربه میکند. افراد مبتلا به این اختلال در هر موقعیتی احساس اضطراب دارند، اما اگر از آنها دلیل این احساس را بپرسید نمیتوانند جوابی به شما بدهند. تحریکپذیری، مشکل در صحبت کردن، بیقراری، مشکل خواب و مشکل در تمرکز کردن از جمله علائم این اختلال هستند.
- فوبیای خاص یا ترس شدید که افراد بعد از مواجهه با اشیا، حیوانات یا موقعیتهای خاص تجربه میکنند و میتواند باعث بروز حمله پانیک شود. ترس از حیوانات، ترس از فضای بسته و ترس از خون از جمله فوبیاهای خاص هستند.
- اختلال لالی انتخابی که در این حالت، فرد با اینکه توانایی صحبت کردن دارد بعد از قرارگیری در موقعیتهای خاص یا در برابر برخی افراد، به شدت مضطرب شده و قادر به صحبت کردن نیست.
تفاوت اضطراب و استرس و ترس چیست؟
اضطراب همواره با دو اصطلاح استرس و ترس ادغام میشود، حال آنکه این سه مورد تفاوتهایی با هم دارند. همانطور که گفتیم این شرایط پاسخ معمول بدن نسبت به محرکهای تنشزا است و منبع مشخصی ندارد. یعنی فرد نمیداند دقیقا به چه علت و در مورد چه چیزی هیجان دارد. هیجان ناشی از Anxiety یک هیجان ناخوشایند و ناراحتکننده است و باعث بروز علائم مختلفی میشود.
اما استرس در واقع پاسخ بدن به عوامل بیرونیای است که فرد نمیتواند آنها را کنترل کند. برای مثال فردی که میخواهد برای اولینبار وارد یک جمع یا محیط جدید شود، استرس را تجربه میکند. علائم استرس تا حدودی شبیه به علائم اضطراب هستند و همین باعث شده تا بسیاری از افراد این دو عنوان را با هم اشتباه بگیرند.
ترس واکنش ذاتی تمام موجودات در موقعیتهای خطرناک و وحشتناک است. ما زمانی احساس ترس میکنیم که در خطر باشیم و یک عامل واقعی ما را تهدید کند. ترس به واکنشهای مهلک طبیعی، کاملا حیاتی است و به بقای فرد کمک میکند. اما اگر ترس شدید، غیرقابل کنترل و به صورت مداوم وجود داشته باشد نوعی ترس شدید یا فوبیا را ایجاد میکند که نوعی بیماری است.
در جدول زیر به طور خلاصه اضطراب، ترس و استرس را با هم مقایسه میکنیم.
اضطراب | فرد احساس ناتوانی میکند و نمیتواند مشکل خود را حل کند. | منبع آن بیشتر از درون خود فرد نشات میگیرد. | علت آن حقیقی و مشخص نیست. | مداوم و همیشگی است. |
ترس | فرد برای پیدا کردن راهحل تلاش میکند. | دارای منبع بیرونی و مشخص است. | علت ترس برای فرد کاملا آشکار است. | ترس موقتی بوده و از بین میرود. |
استرس | فرد برای پیدا کردن راهحل تلاش میکند. | استرس منبع بیرونی و مشخصی دارد. | فرد معمولا دلیل استرس خود را میداند. | استرس موقتی است و بعد از برطرفشدن منبع بیرونی، از بین میرود. |
معرفی کتابهای مرتبط با اضطراب
مطالعۀ کتاب و کسب آگاهی بیشتر در مورد مسائل مختلفی که خواه یا ناخواه با آن روبرو هستید، به شما در مقابله با این مسائل کمک میکند. کتابهای زیادی در مورد اختلال اضطرابی و روشهای مقابله با آن نوشته شده است، در ادامه قصد داریم سه تا از بهترین کتابهای مرتبط با این اختلال از نشر نوین را به شما معرفی کنیم. پس اگر به هر نحوی در معرض اضطراب و آسیبهای آن هستید، مطالعۀ این کتابها را از دست ندهید.
نسل مضطرب
یکی از مهمترین دلایل افزایش مبتلایان به اختلال اضطراب در دنیای کنونی، گستردگی بی حد و نامتناهی دنیای مجازی و دسترسی راحت به آن است. جاناتان هایت نویسنده کتاب نسل مضطرب، در این کتاب به طور دقیق و علمی نشان میدهد که فناوریهای نوین و شبکههای اجتماعی چگونه بر مغز و رفتار نسل جدید تاثیر گذاشتهاند و باعث موجی سرسامآور از اضطراب، افسردگی و انزوای اجتماعی را در بین نوجوانان و جوانان ایجاد کردهاند.
چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند
استرس و اضطراب، دو یار جدانشدنی هستند که میتوانند با فعالکردن هورمونهای مختلف در بدن، فرد را در برابر بسیاری از بیماریها آسیبپذیر کنند. رابرت ساپولسکی نویسنده کتاب چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند، سعی کرده تا در این کتاب نتیجه تحقیقات پیشرفته در مورد استرس و اضطراب را با چاشنی شوخ طبعی به خوانندگان ارائه کند. خواندن این کتاب به تمام افرادی که به نوعی درگیر اضطراب و استرس روزانه هستند، توصیه میشود.
مزایای اضطراب
شاید بعد از دیدن عنوان این کتاب، این سوال برایتان ایجاد شده باشد که مگر اضطراب میتواند فایدهای هم داشته باشد؟ باید بگوییم که بله، این اختلال در کنار تمام عوارضی که دارد عنصری ضروری و البته کمککننده است. به عقیده دنیس تیواری، این اختلال مانند یک آژیر خطر است که به فرد این امکان را میدهد تا در مورد آینده نامشخص پیشرو فکر و برنامهریزی کند. با خواندن کتاب مزایای اضطراب متوجه میشوید که اضطراب یک غول وحشتناک نیست و اگر آن را بپذیرید و با آن کنار بیایید، میتواند به ابزاری برای پیشرفت شما تبدیل شود.
راهکارهایی برای درمان اضطراب
برای انواع مختلف این اختلال راهکارهای درمانی متفاوتی وجود دارد، از مداخله پزشکی گرفته تا روشهای خودکنترلی. هدف از درمان از بین بردن و کنترل علائم آن و بهبود کیفیت زندگی افراد است. در ادامه راهکارهایی برای درمان اضطراب معرفی میکنیم:
- ورزش منظم به خصوص ورزش گروهی را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
- افکار و خاطرات خود را در یک دفتر یادداشت کنید.
- از یک روانشناس کمک بگیرید.
- در جلسات درمانی گروهی شرکت کنید.
- مدیتیشن و یوگا انجام دهید.
- تنفس شکمی در موقع بروز این اختلال را تمرین کنید.
- خود را به یک موسیقی آرامشبخش مهمان کنید.
- از مطالعه کتاب غافل نشوید.
- تغذیه سالم داشته باشید.
- تا جای ممکن از مصرف نوشیدنیهای حاوی کافئین خودداری کنید. کافئین میتواند شرایط را بدتر کند.
- با دوستان و خانواده خود بیشتر معاشرت کنید.
- در گروههای مختلف مثل کوهنوردی فعالیت کنید.
- به اندازه کافی در روز بخوابید.