آیا تا کنون متوجه مشکلاتی مشابه در زندگی خود شده‌اید؟ مثلا حتی با وجود تغییر محل کارتان، باز هم با همکاران خود به مشکل خورده‌اید. یا اینکه دلیل به هم خوردن روابطتان یک مشکل مشابه بوده است. حتما از خود می‌پرسید که مشکل از کجا است؟ چرا در زمان و مکان متفاوت در رابطه با افراد مختلف، دچار مشکلات مشابه می‌شوید؟ در بیشتر مواقع می‌توان گفت که دلیل بروز این مشکلات مشابه، عدم آگاهی از مهارت حل مسئله و نادیده گرفتن آن است.
زمانی که به مهارت حل مسئله واقف باشید، می‌توانید ریشۀ اصلی بروز این مشکلات را شناسایی کرده و برای رفع آن قدمی بردارید. به این ترتیب در این مقاله از نشر نوین، قصد داریم شما را با یکی از موثرترین مهارت‌های فردی یعنی مهارت حل مسئله آشنا کنیم. ادامه این مقاله را از دست ندهید.
فهرست مطالب
- مهارت حل مسئله چیست؟
- چرا باید یادگیری مهارت حل مسئله را جدی گرفت؟
- چرا نمی‌توانم به درستی مسائل را حل و فصل کنم؟
- مراحل حل مسئله
- اصلی‌ترین مهارت‌های حل مسئله
- چطور می‌توان مهارت حل مسئله را تقویت کرد؟
- کتاب‌هایی برای تقویت مهارت حل مسئله
مهارت حل مسئله چیست؟
مهارت حل مسئله، فرایندی شناختی رفتاری است که فرد در آن کنترل مشکلات را به دست گرفته و با روش‌های موثر برای برطرف کردن آنان تلاش می‌کند. حل مسئله، نوعی فرایند منطقی است و نیاز به آگاهی و تلاش دارد. افرادی که در زندگی خود به این مهارت تسلط دارند، در جوانب مختلف زندگی می‌توانند علل احتمالی بروز مشکلات را پیدا کرده و برای حل کردن آن‌ها برنامه‌ریزی کنند. مهارت حل مسئله جزو مهارت‌های نرم محسوب می‌شود و اهمیت زیادی در پیشرفت شغلی دارد.
وب سایت.hays در مورد مهارت‌های حل مسئله می‌گوید:
مهارت حل مسئله، مهارت هایی هستند که به شما امکان شناسایی علل یک مسئله، درک آن‌ها و سپس تدوین راه‌حل‌هایی برای پاسخ به آن‌ها را می‌دهند. این می‌تواند شامل حل مشکلات حوزۀ کاری شما مثل کاهش مشتریان یا چالش‌های زندگی فردی مثل ناکامی در روابط عاطفی پایدار باشد. برخی از این مشکلات تنها روی خود شما تاثیر می‌گذارند، اما برخی از آن‌ها روی کل سازمان، اعضای خانواده و دایره ارتباطی شما تاثیر می‌گذارند.
چرا باید یادگیری مهارت حل مسئله را جدی گرفت؟
مهارت حل مسئله، در واقع مهارتی است که می‌توان با آن با رویکردی علمی و تحلیلی راه‌حل مشکلات مختلف را پیدا کرد. به این ترتیب یادگیری این مهارت بسیار ضروری و الزامی است و نقش پررنگی در بهبود زندگی شخصی و موقعیت شغلی آن‌ها دارد. از زندگی شخصی گرفته تا زندگی کاری، مشکلات پیچیده‌ای وجود دارد که اگر مهارت حل آن‌ها را نداشته باشید، با مشکلات جدی‌تری روبرو خواهید شد. از دیگر دلایل اهمیت یادگیری مهارت حل مسئله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کسی که مهارت حل مسئله دارد، قطعا از مهارت‌های دیگری چون سازگاری، تاب آوری، همکاری و خلاقیت برخوردار است. بدون شک کارفرمایان برای استخدام این چنین فردی رغبت بیشتری دارند.
- مهارت حل مسئله تاثیر زیادی در رشد زندگی فردی و روابط اجتماعی فرد دارد.
- افراد با این مهارت، گزینه خوبی برای رهبری و مدیریت تیم‌ها هستند.
- افرادی که مهارت حل مسئله دارند، بسیار مسئولیت‌پذیر بوده و می‌توان به راحتی به آن‌ها اعتماد کرد.
- با وجود این مهارت، قدرت تفکر فعال در فرد بیشتر خواهد شد.
- کارمندانی که مهارت حل مسئله دارند، همیشه مورد توجه مدیران هستند زیرا با وجود آن‌ها می‌توان به خوبی به مشکلات غلبه کرد. همچنین این کارمندان از اتلاف وقت و هزینه‌ها در سازمان جلوگیری می‌کنند.
- مهارت حل مسئله غلبه بر چالش‌های جدی زندگی فردی و کاری را آسان می‌کند.
- برخورداری از این مهارت، تاثیر به‌سزایی در افزایش اعتماد به نفس فرد دارد.
چرا نمی‌توانم به درستی مسائل را حل و فصل کنم؟
گاهی فرد بر اهمیت مهارت حل مسئله واقف است و حتی راهکارهای تقویت آن را انجام می‌دهد، اما باز هم نمی‌تواند به خوبی مشکلات را حل کند و مدام با مشکلات تکراری در زندگی شخصی و کاری خود روبرو می‌شود. واقعیت این است که دستیابی به این مهارت، بدون تلاش و تمرین امکان‌پذیر نیست. پس اگر هنوز هم در این مهارت مشکل دارید، شاید یکی از اشتباهات زیر را انجام می‌دهید:
اعتماد به نفس کاذب
اهمیت اعتماد به نفس برای موفقیت فردی بر کسی پوشیده نیست، اما گاهی بیش از اندازه به دانش و آگاهی‌هایتان اعتماد دارید. اعتماد کاذب باعث می‌شود که نظر دیگران را نپذیرید و تنها به روش خود عمل کنید. گاهی برای حل مسئله، باید به دیگران هم گوش کنید و نظرات و انتقادهای آنان را بپذیرید.
انتخاب راه‌حل‌های سریع
این یک واقعیت است که افراد راه‌های سریع و میانبر را به راه‌های اصلی ترجیح می‌دهند. در حل مسئله هم اگر همیشه به دنبال راه‌حل‌های سریع باشید، از درک علت اصلی مشکلات و رفع ریشه‌ای آن‌ها غافل می‌شوید. بهتر است به جای راه‌های سریع ولی بی‌نتیجه، روش‌هایی را انتخاب کنید که عامل اصلی مشکل را برطرف کنند.
غافل شدن از دلایل اصلی مشکلات
بیشتر ما در هنگام روبروی با مشکلات مختلف، به دلایل مختلفی از پرداختن به عامل اصلی بروز آن‌ها چشم‌پوشی می‌کنیم. این در حالی است که یکی از راه‌های تقویت مهارت حل مسئله، شناسایی عامل اصلی بروز مشکلات است.
مراحل حل مسئله
حل مسئله شامل مراحل زیر است:
- جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آن‌ها
- لیست کردن راه‌حل‌های ممکن با طوفان فکری و برین استورمینگ، تفکر خلاق و پیش‌بینی
- ارزیابی راه‌حل‌های موجود و تحلیل آن‌ها
- اجرای مناسب‌ترین راه‌حل ممکن
- ارزیابی میزان اثربخشی راه‌حل انتخاب شده
اصلی‌ترین مهارت‌های حل مسئله
برای کسب مهارت حل مسئله، باید در کنار آن مهارت‌های زیر را نیز در خود تقویت کنید:
- خلاقیت: خلاقیت مهم‌ترین عنصر برای رفع مشکلات پیچیده و جدیدی است که در زندگی با آن‌ها برخورد می‌کنید.
- هوش هیجانی: هوش هیجانی با کمک به درک احساسات و عواطف دیگران، به یافتن راه‌حل مناسب کمک می‌کند.
- مهارت نه گفتن: گاهی منشا بسیاری از مشکلات شما ناتوانی در نه گفتن به دیگران است. بنابراین مهارت نه گفتن یکی از مهارت‌های اصلی در حل مسئله است و با آن می‌توان مشکلات را به طرز چشم‌گیری کاهش داد.
- مهارت خودآگاهی: زمانی که شناخت کافی از خودتان و توانایی‌هایی که دارید داشته باشید، در مواجهه با موقعیت‌های مختلف با درک بیشتری از نقاط مثبت و منفی خود عمل می‌کنید.
- مدیریت زمان: افرادی که در مدیریت زمان و برنامه‌ریزی مشکل دارند، برای حل مسائل هم به مشکل می‌خورند. با تکیه بر این مهارت، می‌توان از اتلاف وقت برای مشکلات غیرمهم جلوگیری کرد و با تمرکز بیشتری برای مشکلات اصلی تلاش کرد.
- ریسک‌پذیری: گاهی برای حل مشکلات مختلف لازم است کمی ریسک‌پذیر باشید و به جای روش‌های قدیمی، راه‌حل‌های جدیدتر را دنبال کنید.
- کنترل احساسات: ناتوانی در کنترل احساسات، بزرگ‌ترین اشتباه در حل مسائل روزمره است. بنابراین برای حل مسئله، باید بتوانید احساسات و عواطف خود را کنترل کنید و از تاثیرگذاری آن‌ها روی تصمیم‌هایتان جلوگیری کنید.
- مهارت تصمیم گیری: اینکه بدانید در هر موقعیتی چه تصمیمی بگیرید، دیگر مهارتی است که برای مهارت حل مسئله به آن نیاز دارید.
- همکاری تیمی: داشتن روحیه کار گروهی منجر به افزایش استقامت شما و همچنین انتقادپذیری‌تان می‌شود که در حل مسائل تاثیر به‌سزایی دارد.
چطور می‌توان مهارت حل مسئله را تقویت کرد؟
مهارت حل مسئله در اصل یک فرایند ذهنی است؛ یعنی شما در ذهن خود باید مشکلات را کشف، تجزیه، تحلیل و در نهایت حل کنید. هدف اصلی از این مهارت حل مشکلات نیست، بلکه غلبه بر موانعی است که باعث بروز آن‌ها می‌شوند. افرادی که می‌توانند چالش‌های کوچک و بزرگ زندگی را به درستی کنترل کرده و آن‌ها را رفع کنند، جزو موفق‌ترین افراد در زندگی شخصی و اجتماعی هستند. بنابراین تقویت این مهارت هم رشد شخصیتی شما را به همراه دارد و هم باعث پیشرفت در کار شما می‌شود. در ادامه برخی از روش‌های تقویت مهارت حل مسئله را توضیح می‌دهیم:
- تعریف مشکل: پیش از هر چیزی، برای حل یک مسئله ابتدا باید به خوبی مشکل را بشناسید و آن را تعریف کنید. برای مثال در مورد این مشکل سوالاتی مطرح کرده و به آن‌ها جواب بدهید.
- بررسی راه‌حل‌ها: بعد از اینکه به خوبی متوجه مشکل شدید، اکنون وقت آن است که تمام راه‌حل‌هایی که فکر می‌کنید برای آن مناسب است، بررسی کنید. هیچ وقت خودتان را محدود به راه‌های سریع و ساده نکنید، خلاق باشید و با صبوری به دنبال بهترین راه‌حل باشید.
- مشورت با دیگران: به خاطر داشته باشید که حتی اگر باهوش‌ترین فرد دنیا هم باشید، باز هم کسانی هستند که خلاق‌تر و باهوش‌تر از شما باشند. بنابراین اگر فکر می‌کنید راه‌حل‌هایتان ممکن است جواب ندهد، از دیگران مشورت بگیرید و راه‌حل‌های آنان را بررسی کنید.
- بررسی مشکلات مشابه: از دیگر روش‌هایی که به تقویت مهارت حل مسئله کمک می‌کند، مطالعه و تحقیق در مورد مشکلات مشابه است. مثلا اگر در محیط کار خود به مشکل خورده‌اید، این مشکل را در دیگر افراد هم بررسی کنید و ببیند که آن‌ها هم به آن دچار هستند یا خیر.
- حفظ آرامش: برای حل مسئله، باید آرام و صبور باشید. به خاطر داشته باشید که استرس و نگرانی نه تنها مشکل شما را حل نمی‌کند، بلکه تصمیم‌گیری منطقی شما را مختل کرده و باعث انتخاب راه‌های اشتباه می‌شود.
- ساده‌سازی کارها: همه ما در مواجهه با مشکلات، تمایل داریم در نگاه اول آن‌ها را بزرگتر از چیزی که هستند نشان دهیم که البته این کار تاثیری روی مشکل ندارد و فقط شرایط را پیچیده‌تر می‌کند. برای تقویت مهارت حل مسئله، باید یاد بگیرید مسائل را ساده کنید و با حذف جزئیات، مشکلات اصلی را حل کنید.
- پاسخ به 5 چرا: تکنیک 5 چرا، از تکنیک‌های مهم در حل مسئله است. در این تکنیک باید در مورد مشکلی موجود 5 سوال با چرا مطرح کرده و به آن‌ها پاسخ بدهید. به این ترتیب می‌توانید به راحتی ریشه مشکلات را پیدا کرده و آن را برطرف کنید.
- مثبت اندیشی: زمانی که به جای عبارت‌های منفی از عبارت‌های مثبت در حل مسائل استفاده کنید، بارهای منفی از ذهن‌تان پاک می‌شود. بنابراین با تمرکز بیشتری می‌توانید برای حل مشکلات تلاش کنید.
- بررسی نتایج: بعد از حل یک مسئله چه موفق شدید و چه شکست خوردید، باید نتایج روش انتخابی خود را بررسی کنید و ببینید آیا این روش موثرترین روش بوده است؟ اگر به روش دیگری عمل می‌کردید چه اتفاقی می‌افتاد؟
- مطالعه و تحقیق: برای تقویت مهارت حل مسئله، باید زیاد مطالعه و تحقیق کنید. مطالعه زیاد به شما این امکان را می‌دهد که زودتر از دیگران متوجه مشکلات و دلیل بروز آن‌ها شوید و به روشی منطقی برای حل آن‌ها بکوشید.
- مشاهده رفتار دیگران: عملکرد افراد مختلف در مواجهه با مشکلات مشابه با هم متفاوت است و هر یک به شیوه‌های منحصر به فرد عمل می‌کنند. بنابراین با مشاهده رفتار و عملکرد دیگران در موقعیت‌های مشابه می‌توانید مهارت حل مسئله را در خود افزایش دهید.
- تفکر دیجیتالی: تفکر دیجیتالی، جدیدترین روش تقویت مهارت حل مسئله است. در این روش شما باید در مورد استفاده از فناوری دیجیتال برای رفع مشکل پیش آمده فکر و برنامه‌ریزی کنید. تسلط به این روش، نکته مثبت مهمی برای شما محسوب می‌شود.
- همکاری با دیگران: مشکلات محل کار هیچ‌گاه به تنهایی قابل حل نیستند، زیرا آن‌ها هم روی شما و هم روی همکاران‌تان تاثیر می‌گذارند. در محیط کار اگر روحیه همکاری داشته باشید، می‌توانید برای حل مسائل مختلف از کمک دیگران بهره مند شده تجربه کسب کنید.
- سازگاری و انعطاف: انعطاف پذیری در مواجهه با مشکلات مختلف، از دیگر راه‌هایی است که به تقویت مهارت حل مسئله منجر می‌شود. این باعث می‌شود شما بتوانید به سرعت با شرایط جدید خود را همسو کرده و از پس مشکلات برآیید.
- تمرین مداوم: دیگر روشی که به تقویت مهارت حل مسئله شما کمک می‌کند، تمرین حل مسئله با مشکلات فرضی است. برای مثال در مورد مشکلات احتمالی در محل کار، سناریوهای مختلفی چیده و با نگاهی چندجانبه برای حل آن‌ها تلاش کنید.
- پذیرش چالش‌ها: ریسک‌پذیری و استقبال از چالش‌های جدید، می‌تواند مهارت حل مسئله را در شما تقویت کند. زیرا در این صورت از منطقه امن و ثابت خود خارج شده و در مواجهه با مشکلات جدید، تجربه‌های ارزشمندی کسب می‌کنید.
کتاب‌هایی برای تقویت مهارت حل مسئله
مطالعۀ کتاب یکی از راه‌هایی است که می‌تواند به شما در تقویت مهارت حل مسئله کمک کند. در ادامه چند کتاب برای تقویت مهارت‌های حل مسئله معرفی می‌کنیم.
دوباره فکر کن
کتاب دوباره فکر کن اثر آدام گرانت، تأکید می‌کند که مهارت تفکر دوباره، یعنی توانایی بازبینی و اصلاح فرضیات و راه‌حل‌ها، کلید اصلی حل مسائل پیچیده است. این کتاب در اصل به خواننده کمک می‌کند که چطور می‌تواند ذهنی باز داشته باشد، دچار تعصب شناختی نشود و تصمیم‌های بهتری بگیرد. با مطالعه این کتاب، خواننده یاد می‌گیرد که چگونه با پذیرش اشتباهات و تطبیق با شرایط جدید، مشکلات را خلاقانه‌تر و مؤثرتر حل کند.
بزرگتر فکر کن
کتاب بزرگتر فکر کن اثر شینا آیینگر به موضوع تصمیم‌گیری و نوآوری می‌پردازد. این کتاب به خوانندگان کمک می‌کند تا از محدودیت‌های ذهنی عبور کنند، تفکر خود را گسترش دهند و به راه‌حل‌هایی برسند که در نگاه اول غیرممکن به نظر می‌رسند و مسائل را به شکل بهتری حل کنند.
تفکر سریع و کند
کتاب تفکر سریع و کند اثر دنیل کانمن به افراد برای گرفتن تصمیم‌های بهتر برای حل مسئله‌ها کمک می‌کند. کانمن در این کتاب دو سیستم تفکر را معرفی می‌کند: سیستم ۱ (تفکر سریع و شهودی) که به صورت خودکار و بدون تلاش آگاهانه عمل می‌کند، و سیستم ۲ (تفکر کند و تحلیلی) که نیاز به تمرکز و تلاش ذهنی دارد.
بسیاری از مشکلات ما در تصمیم گیری تحت تاثیر سیستم یک قرار می‌گیرد و باعث خطا و سوگیری شناختی می‌شود. با یادگیری اینکه چطور می‌توانیم از تفکر تحلیلی استفاده کنیم می‌توانیم روش بهتری برای حل مسئله پیدا کنیم. اگر به دنبال درک بهتر نحوه عملکرد ذهن و تقویت مهارت حل مسئله هستید این کتاب راهنمای خوبی برای یادگیری این مهارت خواهد بود.
در ستایش اشتباه
کتاب در ستایش اشتباه نوشتۀ ایمی ادموندسن راهنمایی ارزشمند برای تبدیل شکست به فرصتی برای پیشرفت و حل مسئله است. به عقیدۀ نویسندۀ کتاب، اشتباهات می‌توانند به یادگیری و بهبود منجر شوند. این کتاب نشان می‌دهد که اگر اشتباهات به درستی مدیریت شوند، می‌توانند به بینش‌های ارزشمند و راهکارهای خلاقانه برای حل مسائل پیچیده منجر شوند. اگر به دنبال بهبود مهارت حل مسئله هستید، این کتاب به شما کمک می‌کند که چطور از اشتباهات برای یادگیری و پیشرفت استفاده کنیم.
